Antalya
Manhattan Bölge Savcılığı, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Birimi (HSI) , Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Antalya ve Burdur müze müdürlükleri, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliği ve Tanıtma Genel Müdürlüğünün kuma çalışmalarıyla, Anadolu'daki antika kentlerden yağmalanarak ABD'ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, direk pişmiş arazi levhası ve 4 modüler sütunlu lahit baştan Türkiye'ye kazandırıldı.
Antalya Müzesi'nde, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Amerika Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake ve ABD'nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus'un katılmış yer aldığı törenle eserlerin tasdik sözleşmesi imzalandı.
"Yarım asırdır onların peşini bırakmadık"
Bakan Ersoy, icra ettiği konuşmada, seneler evvela bulunmuş yer aldığı topraklardan ayrılan eserlerin, ehemmiyetli emekler ve hukukun üstünlüğü prensibi çerçevesinde baştan ilgilendiren yer aldığı yere iade edilmesi zımnında müşterek araya geldiklerini söyledi.
İadesi sağlanan eserlerin değme birisinin seyrinin değişik bulunduğunu tamlayan Ersoy, ilgilendiren oldukları topraklardan koparılan eserlerin peşini gayrisıhhi asırdır bırakmadıklarını vurguladı.
Ersoy, 1967'de ABD'de oluşturulan sergide arsa düzlük müşterek kadro tunç heykelin Türkiye asıllı bulunduğunun değerlendirildiğini fakat nereye ilgilendiren bulunduğunun bilinmediğini hatırlatarak, şöyleki bitmeme etti:
"Bu eserlerin nereye ilgilendiren bulunduğunu kanıtlamak düşüncesince şişman müşterek mücadeleye giren Jale İnan Hoca, 1970’li senelerde Burdur’da arsa düzlük ayrıksı müşterek tunç yontu buluntusundan haberli oluyor. Söz konusu heykeli, ABD’de görmüş yer aldığı örneklerle karşılaştırdığı zaman, kökenlerinin Burdur ilimizin sınırları süresince arsa düzlük Bubon Antik Kenti bulunduğunu anlıyor. Bunun hesabına bölgede kazılara başlıyor ve sergide arsa düzlük heykeller ile bölgede bulmuş yer aldığı yontu kaidelerinin üzerindeki yazıtları eşleştiriyor. Bu emek vermesi evren çapında ikrar görüyor. Ama etraflı bu çabalar, eserlerin ülkemize iadesi düşüncesince ehliyetli olmuyor."
Yasa dışı kendisine yerlerinden edilmiş hars varlıklarının tespiti düşüncesince ehemmiyetli çalışmalara imza atmış müşterek araştırman bulunan gazeteci edip Özgen Acar'ın ise Jale Hoca'nın ilmî çalışmalarına kriminolojik denebilecek delillerle katıldığını aktaran Ersoy, fakat bu açık verilerin Türkiye'nin semere almasına yetmediğini kaydetti.
Ersoy, bu durumun o devirde mukteza arsıulusal işbirliğine ulaşamamaktan kaynaklandığına ayraç etti.
"Çok tiziz müşterek düzentileme yürüttük"
Bakan Ersoy, milattan sonraları 1. ve 2. yüzyıllara ilgilendiren bulunan ve İmparator Lucius Verus'un betimleme edilmiş yer aldığı heykelin sanatla alakalı nitelikleri açısından akıbet aşama delici müşterek eser bulunduğunu vurguladı.
Bubon dosyalarının seneler içerisindeki aksi dönüşlere karşın baştan açılmasına değişmeyen verdikleri müşterek dönemde, Manhattan Bölge Savcılığı'nın Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Biriminin işbirliğiyle müşterek sormaca yaptığını öğrendiklerini ve müşterek yılı müşterek tomar süreyle hepsi enerjilerini bu mevzuya yoğunlaştırdıklarını bildiren Ersoy, laflarını şöyleki sürdürdü:
"Hem Jale İnan'ın hem Özgen Acar'ın icra ettikleri tetkikat kararında müşterek zamanlar elde edilen verileri kullandık, karye sakinleriyle görüşmeler yaptık, emektar ve özgün fotoğraflar bulduk, polis arşivindeki belgeleri kullandık. Prof. Dr. Ertekin Doksanaltı kabilinden hazırlanmakta bulunan dosya ile ilmî argümanlarımızı güçlendirdik. Çok tiziz müşterek düzentileme yürüttük ve yüzlerce sayfalık sıralaç oluşturduk. Bizden heykelin kaidesi üstünde artan kadem izleri ile heykelin kadem uzunluğunu kıyaslamamız istendi. Kaçakçılık Dairemizle iç içe etkin Burdur Müzesi uzmanlarımız ölçümleri yeniledi ve emekleri fotoğraflarla belgeledi. Heykelin kadem ölçüsüyle bizim bölgede aldığımız ölçünün tuttuğunu gerçekleme ettik. Bu haberin arkası sıra eserin ilgilendiren yer aldığı topraklara art dönmesinin uğrunda müşterek bariyer kalmadı."
Ersoy, Perge asıllı müşterek sütunlu lahdin de Almanya'daki Kassel Müzesi'nde bulunduğunu öğrenen Bakanlığın, 1970’li senelerde girişimlerde bulunduğunu fakat çalışmaların semere vermediğini anlatım etti.
Eserin ilmî kendisine Perge'ye ilgilendiren bulunduğunu kanıtlama etmenin yetmediğini, gümrüksüz kendisine götürüldüğünün de ispatının beklendiğini tamlayan Ersoy, "Biz de baştan işe koyulduk. Lahdin iadesi konusunda, dosyamıza esas oluşturması düşüncesince Kaçakçılıkla Mücadele Dairemiz ve Antalya Müzesi Müdürlüğümüz, kuma müşterek düzentileme yürüttü. Hem gözyaşı hem tevakkuf etmiş yer aldığı arsa bakımından husus kendisince bilgisi olabilecek bireylere başvurduk. Bilimsel olaraksa Prof. Dr. Ramazan Özgan'dan raporlar aldık. Bu çabalar, Manhattan kadrosunun bulgularıyla da örtüşünce, ortaklaşa iş sürecimizde ehemmiyetli müşterek evreyi evvela olduk. Muhtemelen hâlâ havadan taşınabilmesi düşüncesince parçalara mukassem bu lahit de bundan sonraları ilgilendiren yer aldığı topraklarda. Lahdin restorasyonu düşüncesince mukteza çalışmalara çabucak başlayacağız." sanarak konuştu.
"Çok mutluyum"
Yeniden Türkiye'ye kazandırılan eserlerinin Balıkesir, Afyonkarahisar ve Burdur asıllı bulunduğunu kaydeden Ersoy, bilgelik ve belgelerin ABD'ye iletilmesi hemen sonra tamamlanan soruşturmalar kapsamında eserlerin ilgilendiren yer aldığı topraklara iade edildiğini söyledi.
Ersoy, "Hem gayrisıhhi yüzyıllık müşterek sürecin en azından müşterek kısmının tamamlanmasına tanık ve dayanaklık etmek olmaktan aynı zamanda bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten naşi aşırı mutluyum. Bu süreci inceden inceye eş güdümlü fail Albay Matthew Bogdanos, HSI hususi Ajanı Robert Mancene, Savcılık uzmanları Apsara Iyer ve Daniel Healey'e teşekkürname ederim." ifadelerini kullandı.
"Kaçakçıların ülkeden çıkardığı eserleri art getirmeyi müşterek imzayla taçlandırdık"
ABD'nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, ülkesi ile Türkiye ortada hars mirasını siper anlaşmasını imzaladıklarını belirterek, "Kaçakçıların ülkeden çıkardığı eserleri art getirmeyi müşterek imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek." dedi.
Büyükelçi Flake, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ile, Türkiye'deki antika kentlerden yağmalanarak ABD'ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, direk pişmiş arazi levhası ve 4 modüler sütunlu lahdin Antalya Müzesinde planlı iade törenine katıldı.
Türkiye'nin aşırı delici müşterek hars mirasının bulunduğunu tamlayan Flake, yayınlanan çabaların kararında eserlerin yurduna dönmesinden çevre bahtiyar bulunduğunu söyledi.
Türkiye'ye aşırı şişman boyutta asar getirdiklerini ve bu mevzuda Manhattan Savcılığının sunturlu müşterek emek vermesi bulunduğunu dile getiren Flake, şöyleki bitmeme etti:
"Bu ülkenin yurttaşları ve ABD'liler, burada yapılanları kutlamalı. Aslında hars varlıklarından bahsederken, buradaki insanlara ilgilendiren olanlardan bahsediyoruz. Amerika ve Türkiye, hars mirasını siper anlaşmasını imzaladı. Kaçakçıların ülkeden çıkardığı eserleri art getirmeyi müşterek imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek. Kaçakçılar yağmaya bitmeme edecekler, hepimiz de ardında olacağız. Kültür mirası hâlâ evvela buradan götürülmüştü. Vizyonlarımız doğrultusunda art döndürdük. İşbirliğinden akıbet aşama memnunun. Umarım hâlâ müşterek tomar örneklerde müşterek arada olacağız."
"Eşsiz eserleri nereye aitse oraya eğmek zorundayız"
ABD'nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus ise çalınmış ve yağmalanmış hars varlıklarının iadesinin, Amerika ve Türkiye'nin taraf yanaya çalışmasının ürünü bulunduğunu anlattı.
Bogdanus, "Yapılabileceğin en iyisini gösterdik, yaptık. Dostlukla, dürüstle müşterek işin elbette yapılabileceğini gösterdik." ifadelerini kullandı.
New York'taki Kültür Varlıklarını Koruma Ajansı ile 35 ülkeden yağmalanmış hars varlıklarının ardında olduklarını vurgulayan Bogdanus, dakika 6 ehemmiyetli hazinenin, ilgilendiren yer aldığı ülkeye döndüğünü kaydetti.
Bunun gururunu yaşadıklarını tamlayan Bogdanus, "Bu, Türkiye'de, Yunanistan'da olabilir. Hepsinin hars varlıkları, tığ buradayken ihtimal ülkelerinden götürülüyor. Bu işe başlangıç koymaya bitmeme edeceğiz. Kaçakçıların ardında olacağız. Masaya yumruğumuzu vuracağız. Bu yağmayı bloke etmek durumundayız. Eşsiz ve giranbaha eserleri nereye aitse oraya eğmek zorundayız. Bu yılgı eserler, ilgilendiren oldukları ülkelerden koparılamaz. Birlikte olduğumuzu gösteriyoruz. Yarın ve çocuklarımız düşüncesince lakırtı veriyoruz. Bu eserlerle yaşayacağız, bunlar, ahir kuşaklara aktarılacak." halinde konuştu.
Bakan Ersoy, Büyükelçi Flake, Bogdanus ve tören düzeni üyeleri, tasdik sözleşmesinin imzalanmasının arkası sıra Antalya Müzesini gezdi.
Yabancı konuklara hâlâ evvela ABD'den Türkiye'ye iade edilen "Yorgun Herakles"in de aralarında bulunmuş yer aldığı tarihi asar kendisince bilgelik verildi.
İade edilen eserler
Antalya'daki Perge Antik Kenti asıllı Roma devri sütunlu lahit parçaları, milattan sonraları 140-150 yıllarına tarihlendiriliyor. Lahit parçaları, üstünde betimlenen sahnelerde Herakles, Thesus, ve Akhilleus üzere kahramanların müşterek arada gösterilmesi hasebiyle ünik kendisine değerlendiriliyor.
Burdur'un Bubon Antik Kenti'nden diyar dışına çıkarıldığı saptanan Roma İmparatoru Lucius Verus'un insanoğlu boyutundaki tunç heykelinin, antika kentteki Sebasteion yapısında meydana gelen gümrüksüz kazılarda ele geçirildiği ve gayrikanuni yollardan gayrimenkul dışına çıkarıldığı biliniyor.
Erken Tunç Çağı'na tarihlendirilen mermer "kusura tipi idol", Batı Anadolu'da milattan evvela 3 binde münteşir kendisine tanıdık şematize edilmiş avrat figürlerinden.
Milattan evvela 3. çağ Helenistik çağa ait, oturur halde betimleme edilmiş Attis heykelciğinin, Anadolu asıllı yer aldığı stil-kritik incelemelerle saptandı. Frig ve Yunan mitolojisine layıkıyla Attis, anne ilahe Kybele'nin sevgilisi yahut benzeri yada oğlu kendisine görülüyor, birtakım kaynaklarda ise karabaş kendisine görülüyor.
Roma zamanına ilgilendiren Apollon heykelciği, milattan sonraları 1-2. yüzyıla tarihlendiriliyor.
Isparta'nın Pisidia Antiokheia Antik Kenti'ne ilgilendiren direk pişmiş arazi safiha ise Frig zamanına ait.