Tahran
İran'da Şii ilmek adamı Ayetullah Ruhullah Humeyni liderliğinde 10 Şubat 1979'da gerçekleşen bükülme ile Muhammed Şah Rıza Pehlevi'nin monarşik yönetimine sonuç verilirken, elan geçmiş uğrunda ilerleyici ABD ile ilişkilerde de toy birlikte sürece girildi.
ABD'nin 16 Ocak 1979'da ülkeyi vazgeçme fail Şah'a dehalet hakkı vermesine itiraz fail Humeyni liderliğindeki İran, ABD'nin Tahran Büyükelçiliğinde namına erinç casusluk faaliyetleri yapıldığını doğacak sürerek Washington yönetimini giriş maksata koydu.
ABD'nin Tahran Büyükelçiliği İran devletinin yönlendirmesiyle işgal edildi
İki diyar arasındaki çapraz izahat ve huzursuzluğun artarak çoğalması dair İran devletinin desteklediği ve çıkarlarını "öğrenci" şekilde adlandıran silahlı gruplar, 4 Kasım 1979'da ABD'nin Tahran Büyükelçiliğini işgal etti.
Devrim önderi Humeyni'nin "birincisinden elan iri birlikte devrim" halinde nitelendirdiği elçilik işgalinde ABD'li 52 dış ilişkiler uzmanı 444 çağ süresince denyo tutuldu. Tahran yönetimi elçilikte kendilerine erinç hazırlanmakta bulunan 70 casusluk belgesini ele geçirdiklerini doğacak sürdü.
İran'a müteveccih ABD yaptırımları elçilik işgaliyle başladı
Bu fenomen çağcıl politik tarihteki "en derinlemesine diplomatik tutak krizi" şekilde kayıtlara geçti. ABD yönetimi işgali arsıulusal hukukun belirgin birlikte ihlali şekilde değerlendirerek Tahran ile tamamı diplomatik ilişkileri kesti ve bu ülkeye müteveccih yaptırımları yaşama geçirdi. ABD, başkaca İran'dan saha yağı ithalatını 12 Kasım 1979'da sona erdirdi ve kısaca 8 bilyon dolarlık İran varlığını 14 Kasım'da dondurdu.
Dönemin ABD Başkanı Demokrat Partili Jimmy Carter, “4 Kasım 1979, katiyen unutamayacağım birlikte tarih” diye olayın zat ülkesi düşüncesince önemini ortaya koyarken, Körfez'e andıran sularda karakol gezen ABD ordusuna ilgilendiren USS Nimitz (CVN-68) ve gayrı harp gemilerinin de kullanılarak rehinelerin kurtarılması düşüncesince harekât yapılmasını emretti.
İran-ABD ilişkileri bu işgalin peşi esna inişli yokuşlu birlikte tempo takip etti ve ortalık arasındaki kan basıncı devir hin yükselse de ısıdam birlikte çatışmaya dönüşmedi.
20 sene sonraları yüklülük yukarı seviyeye taşındı
ABD 3 Ocak 2020'de İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'yi Irak'ın başkenti Bağdat'ta iklim saldırısı ile öldürerek bu gerilimi yukarı seviyeye taşıdı. İran ise buna dişe diş şekilde ABD'nin Irak'taki Ayn el-Esed Hava Üssü'nü onlarca balistik füzeyle vurduğunu duyurdu.
İranlı askeri ve politik makamlar Ayn el-Esed Hava Üssü'ne bitirdikleri hücum ile ABD'ye kayıplar verdiklerini açıklasalar da Süleymani'nin intikamının alınmadığı anlamında umumi birlikte doyum oluştu. Bu sebeple İranlı yetkililer gerilimi elan çok tırmandırmamak, çekirdeksel anlaşmaya toy birlikte olanak özgülemek ve arsıulusal kamuoyunda elan çok aksülamel toplamamak düşüncesince "Süleymani'nin intikamının makul devir ve zeminde alınacağı" açıklamasında bulundular.
İran ile ABD ortada elçilik işgaliyle başlamış bulunan yaptırımlar politik gelişmelere ilişkin şekilde hafifleyip sertleşti. Mahmud Ahmedinejad çağında Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarına dönüşen proses Temmuz 2015'te imzalanan ve Ocak 2016'da yürürlüğe giren çekirdeksel geçim ile kalktı.
İran, yaptırımların kalkmasıyla şen birlikte soluk aldı fakat ABD'de Cumhuriyetçi Donald Trump'ın başa gelmesi ve Mayıs 2018'de çekirdeksel anlaşmadan ayrılmasıyla diyar baştan hesaplı ve toplumsal krizlerin pençesine düştü.
İran sabık sene bozma etmiş olduğu protestoları bu sene aranjman sonucu aldı
Tahran yönetimi demin de Trump'ın peşi esna göreve mevrut ve çekirdeksel anlaşmaya devir sinyali sağlayan Demokrat Partili Joe Biden ile geçim alternatifleri arıyor fakat İran'da hükümet değişikliğinin peşi esna muhafazakarların iş başına gelmesiyle bu proses ağırbaşlı işliyor.
İki yan ortada yaşanmış bulunan tamamı sorunlar, gerilimler, anlaşmazlıklar ve krizler 4 Kasım 1979'daki elçilik işgaline dayanıyor. Bu sebeple Trump İran'ın saha yağı ihracatını sıfırlamayı hedefleyen yaptırımları elçilik işgalinin 39. sene dönümünde yaşama geçirdi.
Tahran, sabık sene ABD Büyükelçiliği işgalinin 41. sene dönümünde, rastgele sene meydana getirilen protestoları sonuç anda toy insan koronavirüs (Kovid-19) nedeni öne sürülerek bozma etti. Bu karar, ABD seçimleri evveliyat yarışı kazanarak ambargoyu kaldırması muhtemel Biden'a ve seçmenine ileti şekilde değerlendirilmişti.
İran sabık sene bozma etmiş olduğu ABD karşıtı gıcırtı gösterilerini ferda diyar genelinde gerçekleştireceğini açıkladı. Başkent Tahran'da da işgal edilen elçilik binasının uğrunda ABD karşıtı kitlesel gösteriler düzenlenecek.
Tahran, elçiliği işgal edenleri ehemmiyetli görevlere getirdi
İşgale erinç çıkan zamanın İran Başbakanı Mehdi Bezirgan, hükümetinin bunu önleme mevzusundaki başarısızlığının peşi esna vakası gıcırtı buyurmak düşüncesince 6 Kasım 1979'da görevinden istifa etti. Bezirgan'ın beraberinde kabinedeki nice icra vekili da bu vakaya itiraz etti.
Elçilik işgalini örgütlü fail ve içre arazi meydan öğrencilerden Hüseyin Dehkan Savunma Bakanlığı, İzzetullah Zerkami İran Radyo ve Televizyon Kurumu Başkanlığı, Habibullah Biteref Enerji Bakanlığı, Rıza Seyfullahi Emniyet Genel Müdürlüğü ve emektar Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin kardeşi Muhammed Rıza Hatemi mebusluk yaptı. Muhammed Ali Caferi ise Devrim Muhafızları Genel Komutanlığı görevine getirildi.
Rehine krizinin hayattaki yankısı
İran 10 Şubat 1979'daki devrimle evren gündemine oturdu ve ABD karşıtı cephede arazi meydan gruplarla ülkelerin de nazarıitibar odağı oldu. Humeyni yönetimindeki İran, devrimden 9 ay sonraları gerçekleştirdiği bu hamleyle birlikte etap elan doğacak gitmiş ve ABD karşıtlığıyla bildik çevrelerde iri sıcakkanlılık uyandırmıştı.
ABD Büyükelçiliğinin işgali, İran ile Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya'yı birbirine yakınlaştırmış ve İran-Irak Savaşı'nda Kaddafi'nin Tahran'a dayanaklık buyurmak vermesine illet olmuştu. İran Devrim Muhafızları Ordusuna ilişkin askerler bu tarihte Libya'da askeri edep bilimi bilimi aldı. Küba önderi Fidel Castro ise Humeyni'ye ihtilalci birlikte antiemperyalist şekilde övgülerde bulundu.
İran'da 4 Kasım, rastgele sene "Küresel Emperyalizme Karşı Milli Mücadele Günü" şekilde kutlanıyor ve Büyükelçilik binası uğrunda enli gösterilere oyunluk oluyor. İşgal edilen büyükelçilik binası ve noktayı de çağımızda Devrim Muhafızlarına ilişkin silahlı unsurlar kabilinden kullanılıyor.
Elçilik işgali ve tutak krizi beyaz perde filmlerine bap oldu
Rehine krizi, İran devletinin iri tepkisini çekici ödüllü ARGO beyaz perde filmine bap oldu. Emekli birlikte CIA ajanının esas sahn öyküsünü bap meydan ve işgalden kaçmayı başarıp Kanada'nın Tahran Büyükelçiliğine çaktırmadan sığınan 6 Amerikalı diplomatın İran'dan kaçırılması vakasını dramatize fail Ben Affleck yönetmenliğindeki 2012 yılında yapılmış Amerikan filmi ARGO, 85. Akademi Ödülleri'nde En İyi Film, En İyi Uyarlama Senaryo ve En İyi Kurgu ödüllerini kazandı.
Hikaye 2007 senesinde CIA harekât sorumlusu bulunan Tony Mendez'in yazdığı "The Master of Disguise" adlı işaret ve Joshuah Berman'ın bap dair Wired adlı dergide yazdığı "The Great Escape" adlı yazı ile açığa çıktı.
Ayrıca mevzuyla dayalı 1981 yapımlı İran'dan Kaçış (Kanadalının Çılgın Macerası) ve 2013 yapımlı Tahran'daki Adamımız ünlü dü dokümanter film çekildi.