Istanbul
Tarım ve Orman Bakanlığına müteallik Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı (SUEN) koordinasyonunda planlı "Türkiye Genelinde Kovid-19 Yayılımının Atık Sularda SARS-CoV-2 Analizleri ile Takibi" projesi kapsamında, diyar genelinde 22 ildeki atık su tesislerinden tahsil edilen numuneler analiz edildikten sonradan virüsün Türkiye'deki diyalekt yayılımı haritalandırılarak "covid19.tarimorman.gov.tr" adresinden yayımlanıyor.
Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü'nün yürütücülüğünü ve ilmî danışmanlığını yaptığı, Nisan 2020'de başlamış bulunan projenin önce aşamasında, Türkiye'nin 81 ilinde belirlenen 189 atık su tasfiye tesisinin değişik noktalarından tahsil edilen numuneler, laboratuvarlarda analiz edildi. Haziran 2020'den itibaren ise ülkenin gelişigüzel sahasını kapsayacak halde belirlenen 22 uçman ilde emek vermek sürdürülüyor.
Bu illerden İstanbul'dan haftalık, ötekilerden ise 2 haftalık periyotlarla tahsil edilen atık su numuneleri, İstanbul ve Samsun'daki laboratuvarlarda rutin adına incelenerek Kovid-19'un ülkedeki yayılımı ve seyri belirleme ediliyor.
Analiz sonuçlarına gereğince hazırlanmakta bulunan Türkiye geneli ile İstanbul Kovid-19 yayılım haritaları, Bakanlığın "covid19.tarimorman.gov.tr" sitesinden paylaşılıyor. Kovid-19 yayılımı haritada, "çok az vaka-vaka bulunmayan (sarı)", "düşük hadise (açık yeşil)", "orta hadise (yeşil)" ve "yüksek hadise (koyu yeşil)" halinde derecelendiriliyor.
Atık sularda meydana getirilen analiz ile semptomatik vakaların yanı esna asemptomatik vakaların yoğunluğu ve varyantların tespiti de sağlanıyor. Vaka artım ve azalışlarını ilkin belirleyen proje, "erken ikaz sistemi" rolü üstleniyor.
Son haritada erdemli vakalı il yok, Muğla'da hadise belirleme edilmedi
1-5 Kasım Türkiye Geneli Kovid-19 Yük Dağılım Haritası düşüncesince 22 ildeki 17'si encam dirim ilmi arıtma, 4'ü ön arıtma, 6'sı çalışkan balçık peyda kılmak neredeyse 27 tasfiye tesisinden tahsil edilen atık su numuneleri analiz edildi.
Buna göre, İstanbul'un yüzdelik 15'i, Edirne'nin yüzdelik 49'u, Bursa'nın yüzdelik 57'si, Kütahya'nın yüzdelik 69'u, İzmir'in yüzdelik 66'sı, Muğla'nın yüzdelik 13'ü, Antalya'nın yüzdelik 56'sı, Zonguldak'ın yüzdelik 9'u, Ankara'nın yüzdelik 39'u, Konya'nın yüzdelik 53'ü, Mersin'in yüzdelik 48'i, Kayseri'nin yüzdelik 90'ı, Adana'nın yüzdelik 50'si, Samsun'un yüzdelik 83'ü, Ordu'nun yüzdelik 34'ü, Malatya'nın yüzdelik 77'si, Elazığ'ın yüzdelik 1'i, Diyarbakır'ın yüzdelik 50'si, Şanlıurfa'nın yüzdelik 46'sı, Trabzon'un yüzdelik 11'i, Erzurum'un yüzdelik 76'sı, Van'ın yüzdelik 43'ü peyda kılmak neredeyse Türkiye nüfusunun yüzdelik 25'ini havi 21 milyon 280 bin 362 kişi, atık su analiziyle tarandı.
Analiz sonuçlarına göre, "yüksek vaka" kategorisinde il bulunmazken, Samsun ve Ordu "orta erdemli vaka"; İstanbul, Bursa, Trabzon ve Antalya "orta vaka"; Edirne, Kütahya, İzmir, Mersin, Adana, Konya, Ankara, Kayseri, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Şanlıurfa, Erzurum, Zonguldak ve Van "düşük vaka", Muğla ise "vaka yok" adına derecelendirildi.
15-21 Kasım İstanbul Kovid-19 Yük Dağılım Haritası düşüncesince ise 2 encam dirim ilmi tasfiye tesisinden tahsil edilen atık su numuneleri ile Avrupa Yakası'nda nüfusun yüzdelik 14,1'ini havi 1,4 milyon, Anadolu Yakası'nda nüfusun yüzdelik 13,7'sini havi 700 bin peyda kılmak neredeyse 2,1 milyon insana müteveccih tarama yapıldı.
Numuneler 3 kat analiz ediliyor
AA muhabirinin sorularını cevap veren plan yürütücüsü Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, uçman vilayetler içerisinde 15 milyonu fazla nüfusu ve arsıulusal iklim trafiğinin yoğunluğu zımnında İstanbul'un ayrı indinde noktayı olduğunu, onun düşüncesince ayrı indinde harita hazırladıklarını anlattı.
Projenin başında atık su tesislerinin giriş, depar belgesi ve balçık kısımları neredeyse değişik yerlerinden, 22 uçman ilde bitmeme fail süreçte ise tesislerin girişlerinden atık su örnekleri aldıklarını tamlayan Kocamemi, atık suların analiz süreçlerine müteallik şu detayları verdi:
"Atık su numuneleri, dernekevi belediyelerin desteği ile mezun çalışanlar çeşidinden alınıyor. Sonrasında Tarım Orman Bakanlığının ünitesi bulunan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü çeşidinden transferler gerçekleştiriliyor. İki laboratuvarımız var. Numunelerde virüs bulunduğu için bulaş riski yaratabileceği düşüncesince analizler, Biyogüvenlik Seviyesi 2 (BGS-2) laboratuvarlarda yapılıyor. Bakanlığın İstanbul Pendik Veterinerlik Araştırma Enstitüsü ve Samsun Veterinerlik Araştırma Enstitüsü'nde öbür illerden dü haftalık ve İstanbul'da tahsil edilen haftalık numunelerimiz qPCR analizleriyle değerlendiriliyor. Analizlerde dört başı mamur örnekler 3 mükerrer yapılıyor."
Kocamemi, laboratuvardan çıkan sonuçların Sağlık Bilimleri Üniversitesinde ilmî değerlendirmeden geçtiğini, onaylandıktan sonradan SUEN'in grafikerlerine gönderildiğini ve mülevven skalalı Türkiye haritaları üzerinde, aşırı düşük, düşük, mutedil ve aşırı erdemli halinde sarıdan derin yeşile akıllıcasına 4 değişik ölçekte derecelendirildiğini kaydetti.
"Bir hafta öncesinden toplumdaki Kovid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz"
Bazı Kovid-19 hastalarının belirtke verdiğine, bazılarının ise rahatsızlığı semptomsuz geçirdiğine, ilkin tozlaşma sürecinden sonradan belirtke göstermeyen hastaların sayısının arttığına ayraç fail Kocamemi, "Normal indinde gripmiş neredeyse nâkil katı aşırı isim var. Sağlık Bakanlığı, ciddi illet şikayetleriyle başvuran kişilere, sürüntü örneği testi yapıyor. Vaka sayıları, bu ciddi geçiren, evde sendrom yayınlayan insanların hastaneye başvurması kararında meydana getirilen testlerin sonuçları. Kaç isim başvurursa o genişliğinde insana sınav yapılıyor. Dolayısıyla topluluğun tamamını yansıtması bahis konusu değil. Sadece belirtke yayınlayan olayları yansıtan indinde tablo." değerlendirmesini yaptı.
Doç. Dr. Kocamemi, isim virüsü önce kaptığında hiçbir belirtke göstermese fark dışkısında ve idrarında virüsün çıkmaya başladığını belirterek, şu halde bitmeme etti:
"Tuvaletlerdeki bu atık sular da lağım döşemi sistemleri aracılığıyla atık su tasfiye tesislerine gidiyor. Atık su tasfiye tesislerinden tahsil edilen numunelerde hem belirtke yayınlayan hem hiçbir belirtke göstermeyen, toplumda Kovid-19 virüsü vücuduna girmiş bulunan topu topu fertleri göstergelemiş oluyoruz. Sürüntü testi indinde kişileştirme metodu. Biz burada indinde kişileştirme metodu değiliz, 'Yayılım ne ölçüde, hadise artıyor mu, azalıyor mu?' indinde er ikaz adına kullanılması düşüncesince emek vermek yürütüyoruz. Neden er uyarı? Mesela, virüs vücuda girdiğinde aceleten kocaman abdest ve idrarda çıkmaya başlıyor boydak belirtilerini en er 3-4 çağ sonradan göstermeye başlıyor. 1,5 yılı fazla süredir yaptığımız çalışmayla gördük ki minimum indinde hafta öncesinden toplumdaki Kovid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz. Dolayısıyla er ikaz adına aşırı önemli. Tek indinde numuneyle aşırı şişman indinde camiası tarıyorsunuz. İstanbul'da indinde milyon insana seslenme fail tasfiye tesisinden göstermelik aldığınızda, indinde milyon yabanlık topluluktaki virüs yayılımını gözlemlemiş oluyorsunuz. Tek örnekle indinde milyonu taramış oluyorsunuz. Tabii ki kişileştirme gayeli değil, virüsün toplumdaki yayılımını yakalamak gayeli akıbet basamak etkili, nakit para ve topu topu dünyada da geçerliliği benimseme edilmiş indinde yöntem."
Kovid-19 varyantlarının analizleri de yayımlanacak
Proje kapsamında, atık sudan değişke takiplerine de başladıklarına ayraç fail Kocamemi, "Atık su ile toplumdaki varyantları izlem aşırı şimdi sağlıklı. Çünkü topu topu varyantları görebiliyorsunuz. Bunun düşüncesince aşırı encam indinde moleküler dirim ilmi beceri bulunan toy evlat dizi analizleri kullanılıyor. Bu beceri ile belli başlı illerden Türkiye'nin doğrudan gelişigüzel coğrafi alanından bulunan ve muhtemel varyantların takip edeni alarak toy evlat dizi analizlerine de başladık. Şu an emek vermek dosdoğru indinde halde güçlenmiş olmamakla baş başa sonuçlarımızı alıyoruz. Öngörüm, beş altı ay içerisinde mutant analiz neticelerini da derneşik adına ayda indinde internet adresinden yayınlamaya başlayacağız." niteleyerek konuştu.
Kocamemi, atık suyu "toplumun fut izi" adına tanımlayıp, bundan nice şeyi izlem etmenin beklenir bulunduğunu belirterek, virüslerin takip edeni düşüncesince Sağlık Bakanlığının açıklamış bulunduğu olaylar ile emek harcamadan elde ettikleri veriler ortada korelasyon kurup, buradan indinde manken ihya çalışmalarına başladıklarını bildirdi.
Atık sulardaki çamurda virüsün biriktiği belirleme edildi
SUEN Başkanı Prof. Dr. Ahmet Mete Saatçı da Hollanda'da başlamış bulunan indinde emek vermeyi literatürden izlem ettiklerini ve Ankara'daki laboratuvarlarda benzeri deneyler yaptıklarını ancak orada beğenilen filtrelerle sonuçların aşırı değerli olmadığını, şimdi sonradan benzeri emekleri da izlem yazar apayrı kimyasallar kullanarak laboratuvarda atık sularda virüsü bulmayı başardıklarını anlattı.
Bu emek vermeyi Avrupa Birliği'yle baş başa götürmeye değişmeyen verdiklerini, Hollanda'daki Su Araştırma Merkezi ve Güney Afrika'daki araştırı kurullarıyla çalışmaya başladıklarını dile getiren Saatçı, plan kapsamında 3-4 yazı çıkardıklarını ve çalışmalarda önce kere atık sulardaki çamurda virüsün biriktiğini gösterebildiklerini vurguladı.
Bu çalışmayla biricik hiçbir şahısları çözümlemek namına şişko tarama yaptıklarını tamlayan Saatçı, "Bir tasfiye tesisine mevrut atık suyun dalında olaylar artıyor mu, azalıyor mu, bunu aşırı ferah ferah söyleyebiliyoruz. Bunları 1 hafta öncesinden belirleme edebiliyoruz. Bu sistemle uçaklardaki yolcularda var mı, bunu belirleme kılmak mümkün. Üniversite kampüslerinde, askeri kışlalar neredeyse insanların şişko bulunduğu önemsiz alanlarda hadise var ise bunu aşırı ferah ferah 1-2 çağ içre belirleme ediyorsunuz. Aynı sürede asemptomatik dediğimiz sendrom göstermeyen hastalar da bunun içerisine karışma ediliyor. Mutantları da buradan izleyebiliyoruz. Hatta mutantların Türkiye'nin batısından doğusuna akıllıcasına kesinlikle geliştiğini de haritadan izleyebiliyoruz." halinde konuştu.
