Zonguldak
Kandilli’nin hikayesi, Karadeniz Ereğli'nin Kestaneci köyünden Uzun Mehmet'in 1829 senesinde kömürü bulmasıyla başlıyor. Beldede geçmiş pres Osmanlı çağında başkaları kabilinden kuruluyor, Cumhuriyet'in geçmiş yıllarında eroin ocaklarının millileştirilmesiyle istihsal bitmeme ediyor.
Lojmanları, sinemaları, plajı, toplumsal tesisleri ve madencilerin evlatlarının parasız yetişek almış yer aldığı hususi okulu ile 1930-1970 yıllarında döneminin ötesinde ortak belde bulunan Kandilli, iştirakçi sayısının 7 binlerde yer aldığı 1970'li zamanlarda en ak pak günlerini yaşıyor. Bugün iştirakçi sayısının 600'lere düşmesiyle boşalan, lojmanları ve toplumsal tesisleri kullanılmayan bir vaziyete gelen, sokakları tenhalaşan Kandilli'nin bu gayrimeskûn çocukluğu ve gençliği o şehirde geçenlerin yüreklerini sızlatıyor.
Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK) Armutçuk Müessesesi'nden tekaüt Cihat Kalafat, AA muhabirine, çocukluğu ve gençliğinin Kandilli'de geçtiğini, derinliğine seneler müessesede personel şefi ve yönetimsel bey namına çalıştığını, sendikalist namına da fariza aldığını ve buradan 1996’da tekaüt bulunduğunu söyledi.
Uzun Mehmet'in kömürü bulmuş yer aldığı değirmenin Köseağzı mevkisinde olduğunu, geçmiş ocakların Çamlı Mahallesi'nde kurulduğunu, alana geçmiş İtalyanların geldiğini özetleyen Kalafat, devre bağlı şu detayları verdi:
"Sırplar da eli uz öge namına geliyor. Bizim köylüler de Sırpların birlikte emekçi namına çalışıyor. Sırplar gelirken ortak takım da Boşnakları getiriyor. Onlar madende çalışmada şimdi ehiller, bu işi şimdi elleme biliyorlar. Bizim köylümüz evvela madene tahavvül etmek istemiyor, yükümlülük (zorunlu çalışma) çıkarılıyor zira kömür o zamanlarda baş döndürücü önemli."
1942'deki geçmiş iri grizu faciasında 63 madenci öldü
Çamlı Mahallesi'nde kurulan bu eroin ocağının 1960'lı zamanlarda kapandığını tamlayan Kalafat, geçmiş iri grizu faciasının da 1942’de yaşandığını, burada 63 madencinin hayatını yitirdiğini tabir etti. Kalafat, o zamanlarda yaşananları şöyleki anlattı:
"Bunların 40'a yakını bire ortak köyden. O devir bire ortak köyden işçiler, akrabalar ortak vardiyada bu arada çalışıyorlar, el birliği samimilik olsun, şimdi elleme verim mümkün diye. O sistemle çalışıyorlar. Bir anda ortak köyden 40 ferdin ölmesi sistemi değiştiriyor. Ondan sonraları değişmeyen almaktadır TTK yöneticileri, bire ortak köyden akrabaların bire ortak vardiyada emek harcamaması için. Allah göstermesin anca ortak afet yer aldığı devir ortak köyden hakeza ortak kırım olmaması düşüncesince sistemi değiştiriyorlar. 40'a yakını Kızılcapınar köyünün madenci şehitleri."
"Gözlerimden gözyaşı geliyor bunların bu durumunu görünce"
Kalafat, Kandilli'ye 1848’de mevrut İtalyanların "Aşağı Kandilli" sahasında "varagel"i, lojmanları ve toplumsal tesisleri nesir ettiğini söyledi. Bölgedeki bu binaların şimdi sonraları yıkıldığını, bunlardan birinin de konukevi bulunduğunu özetleyen Kalafat, "16 yataklı vagon vagon ortak misafirhanemiz vardı burada. Gayet güzeldi, tabii balkonu vardı, bahir manzarası, tabiat ananın içinde… Üzülüyorum, gözlerimden gözyaşı geliyor bunların bu durumunu görünce." niteleyerek konuştu.
Yıkılan binalardan birinin de 1930'ların başlangıcında nesir edilen ve 1960 yılına genişliğinde iş verici beyaz perde bulunduğunu tamlayan Kalafat, "O zamanlarda Zonguldak'ta güçlü beyaz perde yok." dedi.
1953'ten 1984'e genişliğinde iş verici Armutçuk hususi Ortaokulu’nun kullanılmayan halde bulunduğunu aktaran Kalafat, bu hususi okulun madencilerin çocuklarına parasız yetişek verdiğini vurguladı.
Aşağı Kandilli'de ormanın içerisindeki berbat yapının emektar ortak kilise bulunduğunu dile getiren Kalafat, "1880-1890'da yapılmış ortak kilise var. İtalyanlar ibadetlerine düşkünler, evvela kiliselerini kurmuşlar geldikleri yere." dedi.
Varagel hem ocağa hem plaja geçici taşıdı
Kalafat, Aşağı Kandilli sahasında oluşturulan eroin ocağının bahir kıyısında bulunduğunu ve ocaklara iştirakçi ve gereç nakli düşüncesince 1898 senesinde İtalyanların "varagel" denilen raylı sistemi kurduğunu aktardı. Varagel kelimesinin "var gel" ifadesinden türediğini tabir fail Kalafat, şunları söyledi:
"İki vagon var. Biri gidiyor, birisi geliyor. 10'ar kişilik, iştirakçi ve gereç naklinde kullanılmış. Aşağıda ocaklar, motosiklet garajı, tamirhane, lağvar yer aldığı düşüncesince gereç nakli yapılıyor. 240 metre, 33 etap demiryolu hattı. İtalyan bunu geçmiş meydana getirdiği devir budun gülmüş, korkmuş, kimesne binmemiş. O da çoluk çocuğunu bindirmiş, 'Halatı kesin.' demiş. Şaşırmışlar, 'Sen ne yapıyorsun?' niteleyerek zira güvenlik sistemi mevcut ikiz halat. Biri sabit, birisi gidip mevrut halat. Bir obje yer aldığı devir çakılı halatı kavrayan ortak düzenek var. Vagon elden duruyor. Çalıştığı zamanlarda on paralık ilçe olmamıştır. 2000'li yıllara genişliğinde çalıştı. TTK kapanmaya beniz tutunca ondan da vazgeçtiler. Aşağıdaki ocaklar çalışmıyor, ora Yenikuyu'ya taşındı."
Kalafat, varagel ile inilen ortak vakitler kömür ocaklarının yer aldığı alanda ortak de plaj bulunduğunu söyledi. Sol tarafta ise Türkiye'nin geçmiş ısıl santralinin toprak aldığına dikkati çekici Kalafat, "Denizden bura mücella ışıl görünmüş yer aldığı için, çerağ yanıyor diye, Kandilli adı o devir verilmiş, mevrut güzeşte motorlar, gemiler vasıtasıyla." dedi.
"Bu yıkı şehri gitmek istemiyorum"
Kalafat, 1978'de Kandilli'de madende kestirmece 7 bin iştirakçi çalıştığını, şu anda ise bu rakamın kestirmece 650 bulunduğunu vurgulayarak, şu değerlendirmeyi yaptı:
"7 bin iştirakçi eyitmek 7 bin maaşın herhangi ortak ay Ereğli'ye ve mevzi köylere girmesi demekti. Ekonomik varlığımız baş döndürücü yüksekti, baş döndürücü geliri efdal ortak ildik ancak maatteessüf ikinci kümeden üçüncüye düştük. Şimdi yerel ligde ferde oynuyoruz."
Kandilli'nin zarfında bulunmuş yer aldığı vaziyete baş döndürücü üzüldüklerini özetleyen Kalafat, "Çok mücadelesini verdik gücümüz yetmedi. Bir ekin şehri namına kalabilirdi. Biz çevremize enerji saçıyorduk. Çok üzülüyorum, ağlayasım geliyor. Onun düşüncesince doğmak istemiyorum. Bu yıkı şehri gitmek istemiyorum. Hayalimde kalsın diyorum, çocukluğumuzda yaşadığımız yerler, elleme evler, elleme bahçeler..." dedi.
"Dünya, Atlantis niteleyerek ortak ülkeyi arıyor ya kılıç Atlantis'i canlı insanlardık." niteleyerek Kandilli'yi özetleyen Kalafat, şöyleki konuştu:
"Burası modern, herhangi ortak şeyiyle gelişmiş, okullarıyla, toplumsal tesisleriyle, toplumsal yaşamıyla Ereğli'nin imrendiği ortak yerdi. Ereğli, bizlere gezmeye gelirdi. 1934 senesinde Kandilli'de beyaz perde varken Ereğli'de açıkça iklim sinemaları kurulmamıştı."
Yurt haricinde yetişek alıp Kandilli'ye geldiler
Kandilli Kültür Derneği Başkanı Avukat Korhan Us, babasının madende fariza yapması zımnında çocukluk ve cahillik yıllarının Kandilli'de geçtiğini söyledi.
Cumhuriyet'in kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün "Sizi alev namına gönderiyorum, yanardağ namına dönünüz." lafları ile sağlam baş döndürücü kalburüstü öğrencinin dünya dışına tahsile gönderildiğini hatırlatan Us, Kandilli'deki yukarı düzem personelin, şimdi evvela dünya haricinde yetişek gören eşhas bulunduğunu tabir etti.
Korhan Us, 1950'lere genişliğinde yerleşme yerinin Aşağı Kandilli olduğunu, 1953'ten itibaren yerleşimin şimdi yukarıdaki yerlere kaydığını dile getirerek “Aşağıdaki lojmanlar da 1985'lere genişliğinde kullanıldı. Şu anda kullanılmayan tabii, ağız ağıza ayrılma edildi. Sebebi de 99 yıllığına kiralanmış olması. Orman idaresine ayrılma edildi." dedi.
Emekli olanlar Kandilli'yi ayrılma etti
Yıllar zarfında Kandilli'deki kömür üretiminin azaldığını, madenlerin küçülmesine değişmeyen verildiğini kail Us, "7 binlerde bulunan personel 600-700 arasına düştü. Emekli iyice o skor herhangi ortak güzeşte devir şimdi da düşüyor. Yerine yenisi alınamıyor. Emekli bulunan en DOĞRU toprak bulunan Ereğli'ye taşındı yahut memleketine gitti. Personel azaldıkça evler boşaldı, lojmanlar ayrılma edildi. Müessese oralara mülk ayıramaz oldu. O genişliğinde baş döndürücü nedeni mevcut ki." ifadelerini kullandı.
"Bir şimdi dünyaya gelsem gene burada hayatta olmak isterdim"
Maden işçisi Ali Arslan, Kandilli'de doğup büyüdüğünü, 52 yıldır burada yaşadığını söyledi. Madende çalıştığını tabir fail Arslan, beldeye bağlı şunları anlattı:
"Biz sonuç dönemlerine yetiştik. Bizden evvela baş döndürücü şimdi elleme bulunduğunu anlatıyorlar. Burada 3 beyaz perde vardı. Birçok ilde beyaz perde yokken herhangi ortak hafta beyaz perde izlerdik. Futbol sahamız vardı. Deniz kenarına varagelle iniliyordu önceden. Şu anda oralar kuvvetsiz durumda."
