İzmir
Balkan coğrafyasında baharın gelişini tebrik geleneklerinden birisi bulunan "marteniçka" bilekliği, Bulgaristan göçmenlerinin derin yaşamış bulunduğu kentlerden İzmir'de, baharın evvel kocaoğlan bulunan mart ayının başlamasıyla bileklere takıldı.
Kırmızı ve parafin iplerle örülen ve "marteniçka" ismi sunulan bilekliklerin baharın gelişini muştulamak az daha takılmaya başlanması, Bulgaristan göçmenlerinin aktarımıyla Türkiye'de de yaşatılan ilkbahar gelenekleri ortada toprak alıyor. Göçmenlerin yanı esna bu geleneği öğrenenlerin kalan isteğiyle marteniçka inşası da özen görüyor.
İzmir Balkan Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği Genel Başkanı Abdurrahim Nursoy, AA muhabirine, sıkıca şita mevsiminden sonradan refah ve bereketin yaşanacağı baharın gelmesinin, değişik kültürlerde gün süresince kutlandığına dikkati çekti.
"Leylek görürse bileziği çıkarır"
Bulgaristan'da da 1300'lü zamanlardan buyana baharın gelişinin "marteniçka" bileklikleriyle kutlandığını anlatım fail Nursoy, kendisinin de marteniçkayı Kırcaali'de ilkokula başladığında tanıdığını aktardı.
Her sene 1 Mart'ta sarıklı ve arkadaşlarının, baharın gelişini bu bilekleri takarak kutladığını kaydeden Nursoy, "Marteniçka baharla beraberce yaşanmış bulunan uyanışın, artağanlık ve bolluğun simgesidir." dedi.
Nursoy, Türkiye'ye, 1989 senesinde başlamış bulunan mecburi hicret sürecinde Bulgaristan göçmenlerince taşınan "gelenek göçü" kendisine nitelendirdiği marteniçkanın, göçmenlerin derin bulunduğu İzmir, Bursa, İstanbul ve Trakya’daki kentlerde yaşatıldığını vurguladı.
Süs kendisine meydana getirilen hediyelik bilekliğin familya yakınlarına ve arkadaşlara armağan edilmesinin türlü inanış ve uygulamaları barındırdığını özetleyen Nursoy, şu detayları verdi:
"Ay başlangıcında takılan bileklik mart süresince bilekte kalır. Takılırken sağlık, şans, bolluk, artağanlık derece güzel dileklerde bulunulur, arzu tutulmadan takılamaz. Marteniçka takan kişi, şayet leylek görürse bileziği çıkarır ve çiçek açan rastgele beraberinde nebat yahut ağacın dalına asarak esenlik düşüncesince afsun eder. O isim şayet ay sonuna derece leylek görmemişse 31 Mart'ta çıkarır ve beraberinde dahaki seneye derece isterse bileziği saklayabilir. Bir ritüele göre, arzu tutulan yerde marteniçka toprağa gömülür yahut taşın dibine konulur. Leylek gördükten sonradan marteniçkayı ağaca bağlamanın dileğin bildirme olunmasını sağladığına inanılır. Bir ayrıksı pratikte da marteniçka çıkarıldıktan sonradan dinç beraberinde kâr fidanına bağlanır yada etrafta on paralık dikme olmadan beraberinde taşın dibine konulur. Taşın altında aşırı karınca var ise o senenin çoğalan geçeceğine inanılır."
Talepler küçük ay böylelikle başlıyor
Marteniçka imalatında geçer not parafin ve al renklerin Türk kültüründe de sembolik anlamlar taşıdığını tamlayan Nursoy, "Beyaz temizlik, duruluk, saflık, irilik ve yaşlılıkta olgunluğu özümleme eder. Ateşin rengi bulunan kırmızının da temizleyici ve kutsayıcı yanı vardır." dedi.
Marteniçka önleyen hulliyat tasarımcısı Demet Coşan da geleneğe akla yatkın kendisine al ve parafin iplerle meydana getirilen bilekliğe öğrenci mucibince kalp, yonca, fil derece figürler de takılabildiğini, çoğu kez göz boncuğuyla bu arada yeğleme edildiğini dile getirdi.
Coşan, bileziği konfirmasyon ederken ritüele mucibince arzu tutmadan takılmaması icap ettiğini hatırlattıklarını kaydederek, "İzmir'de de aşırı yeğleme ediliyor. Şubat sonu mart başına akıllıcasına siparişlerimizi almaya başlıyoruz. Her sene bu bilekliklerden derin arzu alıyoruz." dedi.
