Pekin
Geçmişte şehri çevreleyen surların bulunmuş yer aldığı ikinci yer yolu üstündeki mahfuz nadir vakti yapılardan Antik Pekin Rasathanesi, "dünyadaki en emektar gözlemevlerinden biri" adına biliniyor.
Müzeye dönüştürülen rasathanede, aralarında felek küresi, eliptik bilezikler, şems ve ay saatleri ile köşe ölçerlerin yer aldığı baş döndürücü sayıda mekanik rasat cihazı bulunuyor.
Teleskobun 17. yüzyıldaki icadından ilkin imal edilen tesisat ve düzenekler, Çin uygarlığının asrılar süresince vakti akıllıcasına halde ölçebilmek ve felek olaylarının düzenini anlayabilmek düşüncesince yerinde felek ilmî dürme verdiği önemi ortaya koyuyor.
Ming Hanedanı devrinde 1442’de kurulan rasathane, Ming ve peşi sıra mevrut Çing Hanedanı devirlerinde, 20. asır başına derece misyon verdi.
Hollandalı Cizvit karabaş Ferdinand Verbiest, 1673'te rasathanenin sorumluluğunu üstlenirken, baş döndürücü sayıda takdir aletini baştan yaptırdı ve kimi toy aletler geliştirdi.
İki değişik anlayışı seçmeci halde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor
Rasathane müzesi, 40 metreye 40 mt. derece ve 15 mt. yüksekliğindeki uğur kulesi, bahçe, işporta kısımlarının çevrelediği iç avludan oluşuyor.
Avlu, bostan ve kulede asılları ve replikaları sergilenen cihaz ve düzeneklerdeki dragon süslemeleri, Batı teknolojisi ile anadan görme Çin kültürünü ve estetiğini birleştiren ortak anlayışı yansıtıyor.
Sergi alanlarının çevrelediği iç avluda; şimal saati, ay saati, Güneş’in faikiyet açısını ölçen dördül küllük ve kelepçe küresi replikaları bulunuyor.
Sur kulesinde ise Dünya ve Güneş'in konumlarını, semavi hareketlerin süresini, gün-gece eşitliklerini (ekinoks) ile gündüz dönümlerini (solstis) saptamaya hadim kelepçe küresi ile yıldızların konum-yükseklik açılarını ölçmeye hadim sekstant, kadran, teodolit ve altazimut aletlerinden birer kip görülebiliyor.
Verbiest kabilinden 1673'te yaptırılan, felek cisimlerinin beliriş ve kayboluş zamanlarını ve rastgele andaki faikiyet açılarını belirlemeye yarayan, şimal haritalarının hazırlanmasına araştırma görevlisi felek küresi ise kulenin ortasına konuşlandırılmış.
Geleneksel Çin felek bilimi, istiva hattı eksenliydi, Dünya’nın kişi etrafındaki dönüşünü asal alıyordu ve polar çevresindeki daim görülebilen yıldızların gözlemlenmesine dayanıyordu. Oysa Batı felek bilimi, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü asal almaktadır ve Güneş ile doğan felek cisimlerinin süreli hareketlerine odaklanıyordu.
Antik Pekin Rasathanesi Müzesi'ndeki müşahit evveliyat aletlerin Çin ve Batı’daki dü değişik anlayışı seçmeci halde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor.
"Göğün Oğlu" ve "göksel yetki"
Çin’deki felek bilgelik çalışmalarının vakti 3 bin sene geriye gidiyor. İmparatorluk felek bilimcileri, alışılmış Çin kozmolojisine layıkıyla “Göğün Oğlu” olduğuna inanılan İmparator’u, gökçül değin ve değişiklikleri kendince bilgilendiriyorlardı.
İmparator, rejim yetkisini “göklerden” alıyordu. Adil olmayan, falsolu ortak idare, “göğün hükmünün” değişmesine, imparatorun “göksel yetkisini” kaybetmesine sefer açabilirdi. Bu nedenle felek bilimi, iktidarı ve siyaseti yakından ait ortak çalışkanlık alanıydı.
Şang Hanedanı devrinde, MÖ 1300 yöresinde önceki şimal haritasının yapıldığı kestirim ediliyor. Takımyıldızları “hane” ismi maruz 28 alana ayıran Çin’e saf sınıflandırmaya bu devirden kalma “kehanet kemikleri” ismi maruz kazı ilmî bulgularda rastlanıyor.
Düzenli felek ilmî gözlemler ve buna bağlı etraflıca kayıtların önceki örnekleri Savaşan Devletler devrinde (MÖ 475-221) ortaya çıktı, alışılmış Çin ilhanlık anlayışının şekillendiği Han Hanedanı devri (MÖ 206-MS 220) ve sonra gelişti ve kurumlaştı.
Budizm’in Çin’de yayılmasıyla Hint felek biliminin kavramları, Doğu Han Hanedanı döneminden (25-220) itibaren başta Tang Hanedanı devrinde (618-907) benimsenmeye başlandı.
9. ve 12. yüzyıllarda kalburüstü açığını canlı İslam felek biliminin deyim ve bulguları da Moğol menşeli Yuan Hanedanı devrinde (1271-1368) Saray’da görevlendirilen Müslüman felek bilimcilerle Çin topraklarına ulaştı.
Çin’e 16. asrın sonundan itibaren girmeye süregelen Hristiyan Cizvit misyonerler ise Batı’nın şimal bilimi deyim ve araçlarını aktardı. Cizvitler, Çin'de matematik, astronomi, haritacılık, coğrafya üzere ilmî ve uygulayım yerlerin gelişimine katkıda bulundu.
Bugün encam teknolojiye cemaat baş döndürücü sayıda teleskoba ve gözlemevine ev sahipliği eden başkaca kişi feza programını tay tay arabası Çin, "modern felek bilimi dalında en encam ülkelerden birisi" konumunda bulunuyor.
