Baki
Azerbaycan'ın başkenti Bakü'yü 15 Eylül 1918'de Ermeni çeteleri ve Bolşevik birliklerinden kurtaran Kafkas İslam Ordusu Komutanı Nuri Paşa'nın vefatının üstünden 73 sene geçti.
Henüz 28 yaşlarındayken zamanın Harbiye Nazırı bulunan ağabeyi Enver Paşa'nın direktifiyle 12 bin şahsiyet Kafkas İslam Ordusu'nun başına geçerek Bakü'yü kurtaran, Cumhuriyet çağında ise kurduğu fabrikalarla Türk defans sanayisinin öncüleri ortada arazi meydan Nuri Paşa'nın (Killigil) hatırası hem Azerbaycan'da bununla birlikte Türkiye'de yaşatılıyor.
Sütlüce'deki tabanca fabrikasında 2 Mart 1949'da meydana mevrut iri patlamada dirilik sağlayan Nuri Paşa'nın birlikte kazaya mı kurban gittiği olmadan birlikte suikast kurbanı mı bulunduğu bugüne derece aydınlatılamadı.
Nuri Paşa, 1890'da Manastır'da doğdu, beşinci sınıf ve ortaöğretim eğitimini burada tamamladıktan sonraları 1909'da Manastır Harbiyesi'nden üsteğmen rütbesiyle yetkilendirilmiş oldu, Balkanlar'da ayrışık alanlarda fariza yapmış oldu ve 1911'de Trablusgarp Savaşı'na katıldı.
Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'na girmesinin arkası esna namına "padişah yaverliği" rütbesi maruz Nuri Paşa, 1917'ye derece Trablusgarp ve Bingazi'de fariza yaparken İngiliz, İtalyan ve Fransız kuvvetlerine huzur nice muharebeye girdi.
Enver Paşa, Azerbaycan ve Dağıstan'ın Osmanlı'dan iane arzu etmesi ilişkin kurdurduğu Kafkas İslam Ordusu'nun kumandanlığına kardeşi Nuri Paşa'yı getirdi.
Kafkas İslam Ordusu, 15 Eylül 1918'de Bakü'yü kurtardı
12 bin askerden oluşan Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan harekatı kapsamında güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizledi, 15 Eylül 1918'de ise Bakü'yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu düşüncesince 1130 martir verdi.
"Bakü Fatihi" sanarak anılmaya süregelen Nuri Paşa, Azerbaycan'da gittiği rastgele yerde hürmet ve hürmetle karşılandı. Azerbaycanlılar, kurtarıcıları bulunan ordunun kumandanını evlerinde konuk eylemek düşüncesince birbiriyle yarıştı.
Bakü'de iri coşkuyla karşılanan Nuri Paşa, Tezepir Camisi'nde minbere çıkarak çecik seslenme etti. Söz konusu minber, "Nuri Paşa minberi" sanarak anılıyor ve camide korunuyor. Paşa'nın Gence'de konakladığı ev de müze şekilde çalışkanlık gösteriyor.
Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonraları Kafkas İslam Ordusu Bakü'yü ayrılma eylemek durumunda kalırken Nuri Paşa, İngilizler çeşidinden Batum'da tutuklandı.
Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919'da yargılanmak neredeyse götürülürken Kafkasyalıların sayesinde hapisten kaçmayı başardı.
Türk defans piyasasının öncülerinden bir tanesi oldu
1921'de Berlin'e revan Nuri Paşa, burada çiniciliği öğrenerek 1924'te İstanbul'a döndü ve Kütahya Çinicilik Anonim Şirketini kurdu. Askerlik yaşamı kahramanlıkla güzeşte Nuri Paşa, birlikte müddet sonraları fabrikasını devren kıtal endüstrisine yöneldi.
Nuri Paşa, Sütlüce'de mevcut birlikte fabrikayı satın alarak cıvıl cıvıl düşüncesince tabanca ve mühimmat üretti, ayrışık tabanca tasarımları yapmış oldu ve bunların patentini aldı. "Nuri tabancası" ismini verdiği Türkiye'nin geçmiş 9 milimetrelik silahının dizi imalatını gerçekleştirdi.
Kurduğu fabrikada top, havan, uçaksavar kurşun ve tapalarının beraberinde tayyare bombaları yapım fail Nuri Paşa, hususi kesim şekilde domestik kıtal sanayisinin büyümesine ve Türk ordusunun biberli gücünün artırılmasına ulama sağlayıcı geçmiş girişimcilerden bir tanesi oldu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 6 Ocak 2022'de, Kahramankazan'daki Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ) tesislerinde kaynaklanan "Milli Teknolojiler ve Yeni Yatırımlar Toplu Açılış ve Tanıtım Töreni"nde icra ettiği konuşmada Nuri Paşa'dan şu şekilde bahsetti:
"Cumhuriyetin geçmiş yıllarında Gazi Mustafa Kemal'in liderliğinde başlatılan kalkınma hamlesinde defans sanayimiz hususi birlikte yere sahiptir. Bu devirde Vecihi Hürkuş, Nuri Demirağ, Şakir Zümre, Nuri Killigil kabilinden müteşebbislerin çabalarının maatteessüf iç ve aut kısıtlamalar haysiyetiyle akamete uğradığını görüyoruz."
Filistin halkını destekledi
Nuri Paşa, Arap-İsrail Savaşı'nda Arap ordularını ve Filistin halkını destekledi. İsrail'in kuruluşundan sonraları da Arap direnişçiler düşüncesince tabanca ve mühimmat üreten Nuri Paşa, Sütlüce'deki fabrikasında 2 Mart 1949'da meydana mevrut iri patlamada yaşamını kaybetti.
Patlama, kimileri çeşidinden ilçe kimileri tarafındansa İsrail istihbaratı çeşidinden birleştirme edilen suikast şekilde değerlendirildi.