Hartum
AA muhabiri, orduyla kuvvet ortağı taharri memuru polis dalavere arasındaki huzursuzluğun derinlemesine zamandır sürdüğü Sudan'da, ordunun yılgı hal ilanını, hükümeti feshetmesine revan süreci ve sonrasındaki yaşananları derledi.
Foreign Policy: Sudan'da kargaşa harekete geçmeden evvel Amerika temsilcisinin gitmesini beklediOrdu, 25 Ekim sabahı Başbakan Abdullah Hamduk, aşırı sayıda icra vekili ve eş gözetim hükümeti ortağı partilerin liderlerini gözaltına aldı.
Sıkı dalavere duyuru fail kargaşa komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, hükümeti feshetti, tamamı grupları kapsayacak uygulayımcı hükümetin kurulacağını duyurdu.
1- Anlaşmazlıklar ne başladı?
2018'de avlu pahalılığı zımnında dünya genelindeki diyet karşıtı protestoların peşi sıra ordunun müdahalesi kararı 30 salname Ömer el-Beşir iktidarı sona erdi.
Rejimin devrilmesinde gösteriş meydan taharri memuru polis eş gözetim ile yönetimi devralan Askeri Geçiş Konseyi ortada yaşanmış olan velayet krizi, Ağustos 2019'da arsıulusal topluluğun da katılımıyla iare taharri memuru polis dalavere düzenlemelerini içeren 21 ay asker, 18 ay sivillerin önderlik edeceği 39 maaş eş dalavere ön gören Anayasal Bildiri anlaşmasının imzalanmasıyla çözüldü.
İktidar ortağı sivillerin yönetimi devralmasına biraz ay kaldığında 21 Eylül'deki çarpış girişimi sonrası asker ve siviller arasındaki huzursuzluk sınır safhaya ulaştı.
Bazı politik gruplar ve silahlı hareketler, kuvvet koalisyonundan ayrılarak "Misak-i Vatani" isminde dünkü kuma eş gözetim oluşturdu. Askerin zımnen desteklediği bu gruplar, Cumhurbaşkanlığı Sarayı uğrunda hükümetin feshi isteğiyle yurt eylemi başlattı.
Ordu, Sudan'daki krizin fakat hükümetin feshi ve intikal devri iktidarındaki katılma zemininin genişletilmesiyle çözülebileceğini anlatım etti.
Tarafların birbirini suçlayan tehditkar açıklamaları sonra katılma çalışarak sona erdi.
2- 25 Ekim'de neler yaşandı?
Ordu, 25 Ekim sabahı Başbakan Hamduk'u ve aşırı sayıda bakanı gözaltına aldı.
Ülkede telefon ve umumi ağ çizgileri kısıtlandı. Sudan'da askerler, mutluluk radyosu ve resmi televizyonu basarak personelleri gözaltına aldı.
Başbakan Hamduk, taharri memuru polis dalavere destekçilerine "barışçıl protesto" çağrısı yaptı. İktidar koalisyonundaki gruplar da taharri memuru polis itaatsizlik ve gıcırtı düşüncesince halkı meydanlara çağırma etti.
Öğle saatlerinde mutluluk televizyonuna mütekellim Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan, Konseyin ve intikal hükümetinin feshedildiğini ve uygulayımcı hükümeti kurulacağını duyurdu. Olağanüstü hal duyuru edildiğini açıklanan Burhan, Temmuz 2023'teki seçimlere denli yönetimde kalacaklarını vurguladı.
3- Ordu ne kararları aldı?
Olağanüstü hal duyuru edildi. Egemenlik Konseyi ve hükümet feshedildi. Eyalet valileri görevden alındı. Geçici taharri memuru polis dalavere düzenlemelerini içeren Anayasal Bildiri anlaşmasının birtakım maddeleri askıya alındı.
Bakanlıktaki umumi müdürler, gözaltı işlerini yürütecek. Teknokrat hükümeti kurulacak. Seçimler, Temmuz 2023'te yapılacak. Parlamento, ihtilalci gençlerden oluşturulacak. Eski Rejimin İzlerini Ortadan Kaldırma ve Yolsuzlukla Mücadele Komitesinin emek harcamaları donduruldu.
4- Olağanüstü hal mi, çarpış mi?
Feshedilen hükümet ve iktidardaki taharri memuru polis koalisyonun üyeleri, yaşananları "askeri darbe" kendisine nitelendirirken, kargaşa ise ülkede iç harp tehdidi bulunduğunu, kargaşa ve bunalım ortamını sonlandırmak düşüncesince yılgı hal duyuru ettiklerini ve yaptıklarının çarpış değil "devrimin gidişatını düzeltmek" bulunduğunu savundu.
5- Uluslararası maşer ne tepkime verdi?
Birleşmiş Milletler (BM), darbeyi kınayıp gözaltındaki yetkililerin başıboş bırakılmasını isterken, Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı, tamamı taraflara "Anayasal Bildiri'ye ve intikal devri anlaşmalarına ilişkin kalmaları, ölçülülük ve diyalog" çağrısı yaptı.
Avrupa Birliği (AB), Başbakan Hamduk ile birtakım taharri memuru polis yöneticilerin kargaşa kabilinden gözaltına alınmasını kınadı.
ABD, tepkime kendisine 700 milyon dolarlık yardımı, Afrika Birliği de Sudan'ın tamamı faaliyetlere katılımını askıya aldı.
Türkiye ise Sudan'da çarpış teşebbüsünde bulunulduğu yönündeki haberlerin koyu endişeyle karşılandığını bildirdi.
6- Asker ve sivillerin beklentileri neler?
Asker, yatık önder Ömer el-Beşir’in partisi Ulusal Kongre dünya ülkedeki tamamı politik güçlerin ve silahlı hareketlerin toprak almış bulunduğu şümullü uygulayımcı hükümetin kurulmasını istiyor.
Mevcut taharri memuru polis iktidar, koalisyonun ülkedeki mahsus kuma azınlığı asimilasyon ettiğini belirtiyor.
İktidar koalisyonu ise intikal dönemindeki yönetimin sadece Beşir diyetinin devrilmesinde gösteriş meydan politik tümen ve grupların hakkı bulunduğunu belirterek askerin tek halde yönetimde toprak almaması icap ettiğini savunuyor.
7- Asker ve sivilleri destekleyen gruplar hangileri?
Sivil kuvvet koalisyonu Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) İttifakı çatısı altındaki, ayrımlı fikir ve ideolojiye ehil onlarca politik grup, taharri memuru polis maşer kuruluşu ve silahlı hareketin eş hedefi, Beşir rejimini yuvarlamak ve taharri memuru polis kuma dalavere kurmaktı. Bu koalisyonda, sendikalar ve cümle örgütlerinden oluşan ve gıcırtı gösterilerine önderlik fail Sudan Meslek Odaları Birliği öne çıkıyor.
Beşir’in devrilmesinin peşi sıra koalisyonun bileşenleri arasındaki ideolojik farklılıklar zımnında ittifaktan kopuşlar yaşandı.
Bu ay ÖDBG ittifakından ayrılan 16 grup, "Misak-ı Vatani" isminde dünkü kuma yapı kurarak ÖDBG'yi başlıca asimilasyon edenin kendileri olduklarını tez etti.
Cumhurbaşkanlığı Sarayı uğrunda hükümetin feshi isteğiyle eylemler düzenleyen Misak-ı Vatani grubunun da orduya destekleyici bulunduğu biliniyor.
8- Olayların bilançosu ve sonuç gestalt ne?
Sudan'da binlerce insan askeri müdahaleye huzur sokaklara indi. Ordu karargahı yakınında ve ayrışık noktalarda birleşen göstericilere askerin başlıca mermiyle müdahalesinde 7 insan öldü, 140’tan kuma tomar insan yaralandı.
Dördüncü gününde askeri müdahale karşıtı gösteriler ve eylemler sürüyor.
Asker karşıtları, 30 Ekim’de dünya genelinde demonstrasyon çağrısı yaptı.