Trabzon
Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Köse, Azerbaycan topraklarının Ermenistan işgalinden kurtarılmasıyla sonuçlanan 44 günce savaşın akabinde açıklayan bildirinin en ehemmiyetli maddeleri ortada arazi düzlük Zengezur koridorunun önemine dair AA muhabirine değerlendirmede bulundu.
Türkiye ile Azerbaycan ortada direkt karaca yolu bağlantısı kurulacak koridorun Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulduğu senelerden buyana ön planda bulunan aşırı ehemmiyetli müşterek güzergah olduğuna dikkati çekici Köse, bahis konusu koridorun, 1921 senesinde Türkiye ile Sovyet Rusya ortada imzalanmış bulunan Sovyet Rusya Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması'nın (Moskova Antlaşması) da en ehemmiyetli maddelerinden birisi bulunduğunu belirterek, şu biçimde konuştu:
"Moskova Antlaşmasında aşırı ehemmiyetli müşterek bap vardır; 'Nahçıvan Bölgesi ya Rusya'da duracak ya Azerbaycan'a verilecektir. Üçüncü müşterek devlete Nahçıvan banko teyit edilemeyecek, devredilemeyecektir.' Buradaki üçüncü mutluluk açık açık Ermenistan'dır. Mustafa Kemal Atatürk ilkin Nahçıvan'ın Ermenistan'a bırakılmaması ve Türkiye ile Azerbaycan arasında, zımnında Orta Asya-Türkistan Bölgesi arasındaki iletişimin sağlanmasını, müdafaasını arzuluyordu." ifadelerini kullandı.
Karabağ'ın 1989 yılına derece Azerbaycan'a dair bulunduğunu ve Türkiye'nin Nahçıvan ve Karabağ üstünden Azerbaycan ile karaca bağlantısının sağlanmış vaziyette bulunduğunu anlatım fail Köse, şu biçimde konuştu:
"Burada Dilucu Sınır Kapısı ön plana çıkıyor. Dilucu, kendiliğinden Atatürk'ün özlük hazinesinden verdiği söylenen altınlarla İran'dan satın almış olduğu topraklardır. Bu 15 kilometrelik aralık sebebiyle tığ Dilucu ile Nahçıvan'a, Nahçıvan üstünden de Karabağ'a, Azerbaycan'a bağlanak sağlayabiliyorduk. 1989 senesinde Karabağ'ın statüsü Yüce Sovyet Konseyi kabilinden değiştirildi ve Sovyetler Birliği yıkılırken Ermenistan'a teyit edildi. Burada Nahçıvan teyit edilseydi şayet, Türkiye'nin Moskova Antlaşmasına layıkıyla garantörlük hakkı ortaya çıkacaktı ancak Karabağ üstünde Türkiye'nin rastgele uydurma hakkı bulunan değildi.
Halen de antlaşmalara ilgili Türkiye'nin Karabağ üstünde uydurma hakkı yok ancak Nahçıvan üstünde garantörlük hakkı halen saklıdır. Çünkü Moskova Antlaşması halen yürürlüktedir. Dolayısıyla Karabağ'ı karışma ettiğinizde Türkiye ile Azerbaycan'ı, Türkiye ile Türkistan'ın bağlantısını kesmiş olursunuz. Böyle de oldu. Sovyetler Birliği ve hemen sonra Rusya Federasyonu bunu şuurlu namına yaptı. Bilinçli namına Türkiye'nin Türkistan bölgesiyle, Turan bölgesiyle yazışma kurmasını istemedi."
"Doğal saf yel yağı lambası ve arsa yağı borazan hatlarını Turan koridorunda göreceğiz"
Köse, 10 Kasım 2020'de Azerbaycan topraklarının Ermenistan işgalinden kurtarılmasıyla sonuçlanan savaşın akabinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Karabağ'da çatışmaların sona erdiğinin duyuru edilmiş olduğu bildiriye imza attığını anımsatarak, bildirinin en ehemmiyetli maddelerinden birinin, ilkin Azerbaycan'ın günindi illeri ile Nahçıvan'ı birleştirecek Zengezur koridorunun faaliyete geçirilmesi olduğuna dikkati çekti.
"Turan koridorunun en sonunda 100 sene sonradan açılabilmesi aşırı önemli. Ben ve bununla ilgilenen hacısı hocası bunun önemini ölçüm ediyordur." ifadelerinin kullanan Köse, şunları kaydetti:
"Koridor ne getirecek? Doğal saf yel yağı lambası ve arsa yağı borazan çizgileri önce etapta koridordan kurulmayacak. Çünkü tabii saf yel yağı lambası ve arsa yağı şişman yatırımlardan kapital emniyetli bulunmadığı alanlara envestisman yapmaz. Bütün dünyada böyledir. Biraz koridorun yerleşmesi, kullanılabilirliğin ve sürdürebilirliğinin görülmesi gerekecek. Sonrasında tığ tabii saf yel yağı lambası ve arsa yağı borazan hatlarını Turan koridorunda göreceğiz. Tren yolu yapılacaktır. Eski İpek Yolu, kadim İpek Yolu canlandırılabilecektir ve Orta Asya'dan Türkiye'ye transit, direkt üçüncü müşterek ülkenin müdahalesine ve iznine gerekseme kalmadan bağlanak sağlanabilecektir. Türk tırları üçüncü müşterek ülkenin iznine ve vergilendirilmesine, bazı bazı nahak ve extra vergilendirmelerine verilen kalmadan haydi haydi Türk dünyası ile yazışma kurabilecektir. Stratejik ve kazançlı namına bahsettiğimiz aralık gelecekte, dakika öngörülenden yada umulandan aşırı elan müşterek tomar yardım sağlayabilecek niteliktedir."
"Ermeni devletinin alanda istikrarlı politikalar geliştirebilmesinin yolu Türkiye ile ilişkilerden geçmektedir"
"Turan koridoru" namına adlandırdığı Zengezur koridorunun oluşturulmasını Ermenistan ve İran'ın istemediğini korumak için çaba sarfeden Köse, Rusya'nın şu anda kendisini güvende hissettiği düşüncesince bunu aşırı önemsemediğine inandığını dile getirdi.
Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilere de yer veren Köse, şu biçimde bitmeme etti:
"Ermeni devletinin ayakta kalabilmesi, Ermeni devletinin birliğini sağlayabilmesi, Ermeni devletinin alanda istikrarlı politikalar geliştirebilmesinin yolu Türkiye ile ilişkilerden geçmektedir. Türkiye, Ermenistan ile ilişkileri geliştirmese de var mümkün ancak Ermenistan Türkiye ile dobra münasebat geliştirmezse varlığı Rusya'nın ve İran'ın denetiminde kalır. Bunu Ermeni devleti de biliyordur. Dolaysıyla Peşinyan'ın hesaplı politikaları izleme ederek, koşulların da meraklı bırakmasıyla arka hamle attığını görüyoruz. Direnecektir ancak bundan sonradan eşyanın tabiatı bellidir. 100 sene sonradan da olsa Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kafasındaki plan, Atatürk’ün öngörüsüyle meydana getirmeye çalışmış olduğu Türkistan-Orta Asya koridoru kurulacaktır."
Zengezur koridorunun problemsiz işlemesiyle beraberce Türkiye'nin hem izlemsel bununla müşterek kazançlı kazanımlarının aşırı elan çalışan ve kemiksiz biçimde görüleceğini vurgulayan Köse, "Doğal saf yel yağı lambası ve arsa yağı borazan çizgileri aşırı elan ehven aşırı elan havadan müşterek şekilde, 650 kilometrelik müşterek alandan bahsediyoruz. Bu düzlük Gürcistan üstünden 1000 kilometreden elan fazla. Kısalan ve kolaylaşan müşterek güzergâh kurulabilecektir. Birkaç yıla ihtiyacımız var. Bu çağda politikaların aşırı tetik ve koridoru koruyacak biçimde geliştirilmesi, Türkiye’nin öncelikleri ortada olmalı, elhak de öyle." niteleyerek konuştu.
