Vatikan
Vatikan arşivleri içerisindeki Arşivcilik-Paleografi ve Diplomatik Uzmanlık Okulu'ndan yetkilendirilmiş olup Vatikan Devleti kabilinden "arşiv uzmanı" unvanı düzlük önce ve yegâne Türk araştırman Canan Parmaksızoğlu Aksoy, Kültür ve Turizm Bakanlığının desteği ile arşivlerde Dr. Rinaldo Marmara ile 2019'da başlayıp benzeyen sürede tamamladıkları ehemmiyetli projenin detaylarını AA muhabirine anlattı.
Vatikan arşivlerindeki belgelerin taraf yana konulduğunda ufki uzunluğunun tahminî 87 kilometreyi bulduğunu tamlayan Aksoy, "Bu arşiv, dünyanın en ensesi kalın arşivlerinden birisi şekilde bildirme ediliyor. Burada kâffesi ülkelerin tarihiyle ilişik milyonlarca arşiv vesikası var. Tabii ki Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile de ilişik aşırı ortak tomar doküman var. Katolik rahipler sınıfında budun terimi bulunmuyor. Dolayısıyla buradaki belgelerin ortak ulusal politik görüşü yansıtmadığı ve nesnel bulunduğu düşünülüyor. O nedenden dolayı zamanı olaylarda tez şekilde kullanılıyor, haber özelliği taşıyor. Buradaki belgelerin, Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti tarihiyle ilgili da iri ehemmiyet taşımış bulunduğu fazladan birtakımı meselelerimize enerji dokunabileceği düşünülüyor. Bu bakımdan sağlam adsız sansız ortak arşiv. Bu manada aşırı ehemmiyetli bulunduğunu düşünüyorum." sanarak konuştu.
"Vatikan Merkezi Devlet Arşivi", "Vatikan Apostolik Arşivi ve Propaganda Fide Kurumu Arşivi" üzere Vatikan'ın dü ehemmiyetli arşivinden Türk tarihiyle ilişik belgelerin, önce el kataloglanıp yayınlandığına dikkati çekici Aksoy, plan yöneticisi bulunduğu kitapla ilişik şunları söyledi:
"Bu kitap, ortak araştırı projesinin ürünüdür. Ocak 2019'da başlayan, Kültür ve Turizm Bakanlığımız kabilinden desteklenen (Vatikan Arşivleri'nde Tarihimizle İlgili Belgelerin Araştırılması) projenin kitabıdır. Bu proje, şahsım ve Sayın Dr. Rinaldo Marmara kabilinden gerçekleştirildi. Bu proje, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ilişik belgelerin araştırılması, belirleme edilmesi, realizasyon edilip kataloglaştırılmasını kapsıyordu."
Bu arşivlerde Türk tarihiyle ilişik araştırı yapmanın akıbet etap çetince olduğuna dikkati çekici Aksoy, "Arşivlere bildirme edilmenin güçlüğü, tarihimize bağlı belgelerin tespiti, emektar İtalyanca, Latince fazladan Fransızca üzere dilleri ve başkaca seslenme şekillerini sezme gerekliliği ve akıllıca tarihlendirme yapabilme hususları var. Bunlar, akıllıca belgelere iktiran kılmak düşüncesince eğer olmazsa olmaz." dedi.
Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile ilgili nazar boncuğu araştırı ve arşiv kataloğu olmadığı düşüncesince bu projeyi gerçekleştirdiklerini aktaran Aksoy, "Bu proje, halis muhlis Türkiye'de mevzuyla ilişik araştırmacıların, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ilişik vesaik kendisince ortak bilgelik sahibi olması ve bu belgelere kolaylıkla ulaşabilmesi düşüncesince yapıldı. Amacımızı gerçekleştirdiğimizi düşünüyorum. Bu kitabın, bu projenin, Türkiye-Vatikan kültürel ilişkilerine katkıda bulunmasını umuyorum." değerlendirmesini yaptı.
Projeye önde mevrut adlar dayanaklık geçirmek verdi
Bu kataloglama projesinin ortaya çıkmasında, namına ehemmiyetli adların dayanaklık geçirmek verdiğini dile getiren Aksoy, "Öncellikle Papalık-Osmanlı ilişkileri çalışmamı haber fail Sayın Prof. Dr. Erhan Afyoncu hocama teşekkürname geçirmek istiyorum. Onun yardımıyla Türkiye'de tarihçiler kabilinden çalışılmamış ortak mevzuyu düzentileme fırsatım oldu." ifadesini kullandı.
Türkiye'nin emektar Vatikan Büyükelçisi Prof. Dr. Mehmet Paçacı'nın, namına bu projeyi yapmasını öneri fail ve projeyi başlatan ad bulunduğunu aktaran Aksoy, emektar Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı rahmetli Prof. Dr. Haluk Dursun'un da bu projenin önemini görerek desteklediğini, merhumu gönül borcuyla andığını belirtti.
Canan Aksoy, namına desteğinden naşi benzeri Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Hami Aksoy'a da teşekkürname ederken laflarını şu halde sürdürdü:
"Amacım inşallah ileriki dönemlerde, öteki yüzyılların da kataloğunu yapabilmek; ortak dayanaklık geçirmek alabilirsek elbette aşırı mutlu olurum. Bu projede bana dayanaklık geçirmek sağlayan Kültür ve Turizm Bakanlığımıza da buradan teşekkürname geçirmek istiyorum. Devam etmesini elbette istek ederiz. Bu projede, bu devri seçmemizin ortak nedeni var, Osmanlı Devleti'nin akıbet devri ve Türkiye'nin baş devri olmasından dolayı. Bu projeyi gerçekleştirdiğimizde Vatikan arşivleri, 1939 senesine genişliğinde açıktı. Vatikan arşivlerindeki belgeler, Papalık fariza sürelerine mucibince açılıyorlar. Daha sonra, henüz ahir dönemlere bağlı vesaik de açıldı fakat biz, bu nedenle 1939'da bitirdik ve 1800'den başlattık, bitmeme etmesini ego de aşırı isterim."
"Osmanlı Devleti zılgıt unsuru olmuş"
Arşivlerde aşırı sayıda kripto, şifreli doküman ve diplomatik yazışmalar bulunduğu için lakırtı fail Aksoy, "Osmanlı Devleti ile ilgili Vatikan arşivlerinde iri ortak doküman yığını var. Bu da gösteriyor ki, gün süresince Katolik Kilisesi, Papalık ve kâffesi Katolik Avrupa ülkeleri düşüncesince iri ortak zılgıt unsuru olmuş. Aynı sürede ortak kaygı yaratmış. Dolayısıyla bu arşivlere girenler, güvenilmez aşırı belgeyle karşılaşacaklar ve kitabımızı okuyanlar da bunu anlayacaklar." değerlendirmesinde bulundu.
Katalogladıkları zamanın 19. çağ ve 20. çağ başı bulunduğunu özetleyen Aksoy, şu halde bitmeme etti:
"Osmanlı'nın akıbet döneminden bahsediyoruz esas olarak. Dolayısıyla Osmanlı'da yaşanmış bulunan o dönemki politik ve askeri hadiseler, oradaki Osmanlı Devleti gözetiminde mevcut Katoliklerin hali ve Balkanlar'da Balkan Savaşları öncesinde ve harp esnasındaki durumları, savaşın Avrupa'yı ne genişliğinde etkileyip etkilemeyeceği bire ortak sürede Osmanlı Devleti'nde çıkan gazetelerin nüshaları üzere nice belgeyle karşılaştım. Bunları da ortak çeşitlilik halinde hepsinden az buçuk kazanmak kaydıyla kitabımıza koymaya çalıştık."
Ortodoks uyruk ile Katolik uyruk arasındaki çekişme
Aksoy, katalogladıkları zamanın hem evren politik zamanı hem de Osmanlı düşüncesince alengir ortak fasıl bulunduğunu anlatırken "19. asrın esasen itibaren İstanbul Papalık Gayriresmi Temsilcisi'nden Papalığa gönderilen mektuplarda, Osmanlı Devleti'ndeki gayrimüslim Ortodoks tebaanın gine Osmanlı Katolik tebaaya uyguladığı kuvvet ve baskıyla ilgili aşırı sayıda betik ve deyiş hücre çarpıyor." sanarak konuştu.
Canan Aksoy, Vatikan arşivlerinde 1. Dünya Savaşı'nın doğrudan öncesinde Osmanlı Devleti'nin doğusunda yaşananların da sık sık geçtiğini belirterek "Ortodoks gayrimüslim Osmanlı tebaasının ilkin Ortodoks Ermenilerin çıkarttığı karışıklıklar ve birtakımı çatışmalarla ilişik aşırı sayıda raporla karşılaşıyoruz. Aynı devirde Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin maşrık toprakları üstündeki politikası, bu toprakları ele nakil çabaları, buradaki Hristiyanları arama ika gayreti, bire ortak sürede Balkanlar üstündeki siyasetiyle ilgili da aşırı sayıda doküman var." ifadelerini kullandı.
Arşivlerde karşılaşmış bulunduğu enteresan olaylar olup olmadığı sorusuna Aksoy, şu cevabı verdi:
"Örneğin, 23 Haziran 1900 günlü 39684 haber numaralı arşiv belgesinde Papalık Temsilcisi Eugenio Da Modica, Papalığa yazdığı mektupta, Sultan'ın gayrimüslim Katolik tebaasından duyduğu memnuniyeti ve onlarla bulunan güzel münasebetini vurguluyor. Hatta anca ki, bu nedenle Sultan 2. Abdülhamit’in namına ortak istenç nişanı sunma ettiğini, bu halde onurlandırıldığını söylüyor, bundan naşi da duyduğu memnuniyeti aktarıyor."
