Amman
ABD Başkanı Joe Biden'ın orak ayı ayında alana icra ettiği ziyaretin arkası sıra "çok ırak birlikte hedef" adına nitelendirse de Filistin ile İsrail arasındaki dü devletli çözümü desteklediğini doğrulama etmesi sonra Ürdün Kralı Abdullah, 27 Temmuz'da başşehir Amman'da İsrail Başbakanı Yair Lapid ile birlikte araya geldi.
İsrail Başbakanı Yair Lapid, Ürdün ile kuma birlikte uran bölgesi projesinin uygulanmasından bahsederken Amman yönetimi de bu fikrin 1998'e dayandığını açıkladı.
Karşılıklı bu açıklamaların, "küresel krizlerin ekonomilerdeki yansımalarını yaşarken punt arayışındaki dü diyar ilişkilerinin güçlenmeye akıllıcasına gittiği ilişkin oda boncuğu şüpheye arazi bırakmadığı" halinde değerlendiriliyor.
Ürdünlü akademisyenler, dü diyar arasındaki ilişkilerde meydana mevrut beklenir ısınmayı AA muhabirine değerlendirdi.
"ABD himayesinde ilişkilerde esas birlikte atak yaşanıyor"
Ürdün'deki Mute Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Velid el-Uveymir, "Kral 2. Abdullah'ın İsrail Başbakanı Lapid ile icra ettiği görüşmenin, dü ülkenin sonuç çağda gerileyici ilişkilerinde esas birlikte atılımın başlangıcını oluşturduğuna şek yok." değerlendirmesinde bulundu.
İki önder arasındaki bu toplantının, Amman ve Tel Aviv ortada siyasi, asayiş ve kazançlı koordinasyonun artırılması düşüncesince dayanaklık etmek noktası oluşturacağını tamlayan Uveymir, bilhassa ABD'nin, "Körfez devletleri ilkin iktisap etmek az daha birlikte saf Arap ülkesine zılgıt meydana getiren İran'ın genişlemesine gönül rahatlığı ayırmak düşüncesince Orta Doğu bölgesinin problemlerini baştan düzenlemeye çalıştığını" kaydetti.
Akademisyen Uveymir, Ürdün ve İsrail, ABD'nin dürüstlük müttefikleri oldukları düşüncesince bölgedeki değişimin Amerika himayesinde gerçekleştiğini tabir etti.
Uveymir, laflarına şu şekilde bitmeme etti:
"İsrail'le müspet ilişkilerin geliştirilmesi Filistin meselesine fariza edilmesi açısından Ürdün'ün çıkarına olacak. 1994 senesinde imzalanan Vadi Araba Anlaşması'nın dü devletli çözümün esas dayanağını oluşturduğunu, bu anlaşmanın baştan harekete geçirilmesi ve İsrail'e diplomatik edisyon yapılabilmesi düşüncesince ilişkilerin dobra olmasının akıllıcasına olduğuna inanıyorum."
Uveymir, Ürdün ile İsrail arasındaki başıboş kazançlı bölgenin, dü yan ortada artık aşkın eş güdüm ve çapraz bağlılaşım düşüncesince ehemmiyetli birlikte adımı özümleme ettiğini aktararak, çapraz kazançlı faydaların varlığının, nice probleminin çözümünü kolaylaştıracağını laflarına ekledi.
"Ufukta İsrail'in dü devletli çözümü benimseme edeceğine değgin birlikte ayraç yok"
Haşimi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Bölüm Başkanı Asım Barkan, meselenin ABD'yi İsrail'e edisyon kurmaya irsal edecek ve Washington'ın dü devletli hal çağrılarını gerçekleştirecek derece bedava olmadığını söyledi.
ABD'nin semt politikasına ısıdam bakmayan Barkan, "ABD dü devletli çözümü isteseydi demin değil, seneler evvela uygulardı. ABD'nin icra ettiği birlikte tane bilinçlilik Arap-İsrail çatışmasını sona erdirmeyecek manevralardan ibaret." diyerek konuştu.
Arapların, merakla ABD'nin açıklamalarını beklediğini, bunun ise çabucak birlikte devir kaybı bulunduğunu vurgulayan Barkan, "Ufukta İsrail'in dü devletli çözümü benimseme edeceğine değgin birlikte ayraç yok, zira onu buna zorlayacak oda boncuğu bilinçlilik yok." dedi.
Ürdün'ün İsrail'e gönül rahatlığı tutumunun, Tel Aviv'in Filistin tarafının taleplerini ele alış durumuna ilişkin bulunduğunun on senelerdir oldukça açıkça bulunduğunu tamlayan Ürdünlü akademisyen, yaşananları "ilişkilerin büyümesine minval açmayacak sade manevralar" halinde nitelendirerek Ürdün ile İsrail ortada rastgele birlikte yakınlaşmayı ırak birlikte belki adına değerlendirdi.
Çıkarları birleştiren projeler
Yazar ve siyasal çözümleyici Amir el-Sebayile de Ürdün ile İsrail arasındaki sakin seyreden ilişkileri hareketlendirmede ABD'nin rolünün delik gerisi edilemeyeceğini belirtti.
İki diyar ilişkilerindeki çabukluk ve Ürdün'ün İsrail'e gönül rahatlığı açıkça siyaset sürdürmesinin, Biden yönetiminin de arzusu bulunduğunu kail Sebayile, Amman-Tel Aviv ilişkilerinin bozulmasındaki en şişman sebebin Binyamin Netanyahu yönetimi olduğunu, bu sebebin de ortadan kalktığını belirtti.
Ürdün Kralı 2. Abdullah, Eylül 2019'da ABD'de icra ettiği birlikte konuşmada, emektar İsrail Başbakanı Netanyahu (2009-2021) zamanına balya mevrut Ürdün-İsrail ilişkilerini, "en çirkin durumda" halinde nitelendirmişti.
Ürdün-İsrail ilişkilerini ileriye taşıyacak toy fırsatların yakalandığına ayraç fail Sebayile, Ürdün'ün evvel kere İsrailli yetkililerin ziyaretlerini bu derece ısrarla duyurduğuna dikkati çekti.
Akademisyen Sebayile, şunları kaydetti:
"Ürdün-İsrail ilişkilerini ileriye taşıyacak toy fırsatlar yakalandı. Ürdün, evvel kere İsrailli yetkililerin ziyaretlerini bu derece ısrarla duyuruyor. Amerika yönetimi, dü diyar arasındaki kazançlı ve geri fariza nitelikteki kuma planların tamamlanmasını hızlandırmaya çalışıyor. Böylece açılan kuma çıkarlarla İsrailli siyasal liderlerin değişmesi yerinde üstelik ilişkilerin kötüleşmesini engel kalmak istiyor."
Ürdün'ün Kudüs'teki rolünün geleceği
Hüseyin bin Talal Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Profesörü Hasan ed-Dace de Ürdün'ün nehiy altındaki Doğu Kudüs'teki vasilik hakkını, Amman ve Tel Aviv arasındaki ilişkilerde mümkün gelişmeler ışığında değerlendirdi.
Ürdün Haşimi Krallığının siyasal ve dini boyutu olduğuna dikkati çekici Dace, Doğu Kudüs'ün 1967'deki işgalinden buyana Ürdün egemenliği altında bulunduğunu ve arsıulusal hukukun, egemenliğin Ürdün'e ilgili bulunduğunu benimseme ettiğini aktardı.
Dace, nehiy zımnında Ürdün egemenliğinin askıya alındığına dikkati çekerek, "İsrail'in şehirdeki yasal, siyasal ve dini vaziyeti değiştirmemek"le işyar bulunduğunu hatırlattı.
Ürdünlü öğretim üyesi Dace, "Ürdün ile İsrail arasındaki mümkün ve beklenir rastgele birlikte yakınlaşmada, Ürdün vesayeti adisyona katılmalı. Ürdün'ün görevi ihlal edilmemeli. Aksi takdirde rastgele birlikte ihlal, eskiden şu demek oluyor ki Netanyahu devrinde bulunduğu kabilinden az kurda ilişkilere ve ilişkilerin gelişmesinde aksaklığa minval açacaktır." görüşünü tabir etti.
Ürdün, İsrail ile 1994'te imzaladığı Vadi Araba Anlaşması ile Kudüs'teki dini işleri icra hakkını korumuştu. Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, Ürdün Kralı 2. Abdullah ile Mart 2013'te imzaladığı birlikte ayrıksı anlaşmayla Kudüs ve oradaki mukaddesatın korunması ve vesayeti hakkını da Ürdün Haşimi Krallığına vermişti.
Mescid-i Aksa da İsrail ile Ürdün ortada 26 Ekim 1994'te imzalanan sulh antlaşmasına gereğince Ürdün Vakıflar, İslami İşler ve Mukaddesat Bakanlığına ilişkin Kudüs İslami Vakıflar İdaresinin himayesinde bulunuyor.
