Lahey
Birçok mutluluk Rusya'nın bu eylemlerinin uluslararası hukuka karşıt bulunduğunu belirtirken, Ukrayna Rusya'nın başlatmış bulunduğu savaşın hesabını vermesi düşüncesince uluslararası mahkemeleri harekete geçirdi.
Ukrayna, Rusya'ya dirlik Uluslararası Adalet Divanı (UAD) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde (AİHM) davalar açarken, Uluslararası Ceza Mahkemesine (UCM), Ukrayna topraklarında işlenen suçları soruşturması talebinde bulundu.
UAD Rusya'dan mücadelesi hemen durdurmasını istedi
Ukrayna, 27 Şubat 2022'de Birleşmiş Milletlere (BM) müteallik sakatlık organı UAD'ye başvurarak, "savaşın durdurulması"na hükmetmesini istem etti.
UAD, 16 Mart'ta açıklamış bulunduğu tedarik kararlarında Rusya'nın "özel askeri operasyon" ismi altında Ukrayna topraklarında başlatmış bulunduğu mücadelesi hemen sonlandırmasını, başkaca namına müteallik askeri ve kesintili birliklerin çatışmalara bitmeme etmesine bariyer olmasını istedi.
Trinity College Dublin'den emektar UAD personeli Dr. Mike Becker, Divanın "savaşa akıbet verilmesi" sonucuna müteallik AA muhabirine meydana getirdiği açıklamada, UAD'nin verdiği kararları yürütüm ika yetkisinin bulunmadığını belirtti.
Rusya'nın UAD'nin tedarik kararıyla müteallik bulunduğunu dile getiren Becker, "Rusya'nın karara uymaması yerinde Divanın elinde üçüncü ülkelerden iane kabul etmek yada vaziyeti BM Güvenlik Konseyine giymek alternatifleri bulunuyor." ifadesini kullandı.
Rusya'nın Divanın kararının peşi sıra muharebeye akıbet vermesinin akıllıca birlikte ümit olmadığını dile getiren Becker, "Ukrayna'nın hedefi Divan marifetiyle Rusya'yı durdurmaktan ziyade, Rusya'nın uluslararası hukuka karşıt eylemlerini tescil ettirme hedefi taşıyor." dedi.
Becker'e mucibince üçüncü birlikte ülkenin mücadelesi sona erdirmek düşüncesince Rusya'ya dirlik askeri harekata girişmesi beklenmezken, Rusya'nın Güvenlik Konseyindeki veto yetkisi, Divanın tedarik kararının uygulanma ihtimalini azaltıyor.
Öte taraftan davanın esasına müteallik sonucunda Ukrayna lehine olması ihtimalinde bile, UAD'nin çoğu kez maddesel tazminat, kınama, kusur yada emektar bir duruma reddetme kabil yaptırımlara hükmediyor olması UAD'nin kararlarını atıl bırakıyor.
Merkezi Lahey'deki UAD, hoppadak ülkeler ortada çıkan uyuşmazlıklara müteallik usa vurma yaparken, kararları uyuşmazlığın tarafı ülkeler düşüncesince bağlayıcı özellikte bulunuyor.
41 dünya UCM'den Ukrayna'da işlenen suçları soruşturmasını istedi
Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), UAD'nin bilakis ülkeler arasındaki uyuşmazlığı değil, sakatlık yetkisine cemaat bulunduğu yerde gerçekleşen uluslararası suçlara müteallik erat dirlik usa vurma yapıyor.
UCM, soruşturmanın ilk önce failin ülkesi yahut ilişik gayrı ülkeler çeşidinden yapılmasını isterken, ülkelerin sansasyonel birlikte sormaca yapmaması ve suçların cezalandırılmamış kalması yerinde harekete geçiyor.
Ukrayna, 8 Eylül 2015'te, UCM'ye yan olmamasına karşın 21 Kasım 2013'teki "meydan olayları" ve sonra işlenen harp suçu ve insanlığa dirlik suçların soruşturulması düşüncesince Mahkemeye kısıtlanmış sakatlık yetkisi vermişti.
UCM Savcılığı, Ukrayna'nın verdiği sakatlık yetkisine isnaden meydana getirdiği ön tetkik sonucunda 11 Aralık 2020'de sormaca ayırmak düşüncesince Mahkemeden sormaca izni alacağını açıklamıştı.
Aradan sabık birlikte yıldan aşkın süreye karşın Mahkemeye sormaca izni başvurusu yapmayan UCM Savcılığı, Rusya'nın Ukrayna'ya başlatmış bulunduğu harp sayesinde Mahkemeye yan bulunan 41 ülkenin eş başvurusuyla, 3 Mart 2022'de Ukrayna'da işlenen suçlara müteallik sormaca başlatıldığını açıkladı.
UCM Savcılığı, Ukrayna'da işlenen suçlara müteallik soruşturmasında toplamış bulunduğu delillere mucibince yurttaşlık ayrımı gözetmeksizin, Mahkemeden şüpheliler dirlik tahkikat sonucu çıkarılmasını istem edebilir.
Ukrayna topraklarında harp suçu ve insanlığa dirlik kabahat işlediği kanıt edilen Rus askerleri ve komutanlarına müteallik tahkikat sonucu verilmesi durumunda, öz polis kuvveti namevcut UCM, kararlarının infazı düşüncesince gayrı ülkelerin polis kuvvetlerine, Interpol, EUROPOL ve BM Barış Gücü misyonlarının iş donanmasına gerekseme duyuyor.
Roma Statüsü'ne göre, dirlik tahkikat sonucu bulunan kişi, mutluluk başkanı yahut yukarı düzem mutluluk yahut hükümet görevlisi olsa da dokunulmazlığa cemaat değil.
Fakat Ukrayna'da işlenen uluslararası suçlara müteallik yukarı düzem Rus yetkililer dirlik tahkikat sonucu verilmesi ihtimalinde, hem Rusya'nın UCM'ye yan olmaması bununla beraber yukarı düzem Rus yetkililerin dokunulmaz sahibi olması sayesinde UCM'nin tahkikat kararlarının yürütüm edilmesi ihtimali az görülüyor.
Leiden Üniversitesinden Profesör Carsten Stahn, UCM'nin Ukrayna vakasındaki sakatlık yetkisine müteallik AA muhabirine meydana getirdiği açıklamada, "Rusya, Roma Statüsü'ne imza atmasına karşın UCM'ye yan olmadı." dedi.
UCM'nin atıl kalması sebebiyle, Rusların Ukrayna'da işlediği suçların cezalandırılması düşüncesince hususi birlikte mahkemenin kurulması fikrine yer veren Stahn, "Bu cins birlikte mahkeme, kararlarını yürütüm etme, meşruluk ve dokunulmaz sorunlarıyla dirlik karşıya kalacaktır." değerlendirmesinde bulundu.
Benzer birlikte proses El Beşir davasında yaşanmıştı
UCM'nin Sudan'ın emektar önderi Ömer El Beşir ile alakalı tahkikat sonucuna rağmen, Güney Afrika ve Ürdün, El Beşir'in ülkelerine meydana getirdiği ziyaretler esnasında tahkikat kararını uygulamamıştı.
Ürdün ve Güney Afrika, El Beşir'in UCM'ye yan sıfır birlikte ülkenin başkanı şekilde dokunulmaz sahibi bulunduğu sebebi öne sürülerek tahkikat kararını yürütüm etmemişti.
UCM, Ürdün ve Güney Afrika'nın El Beşir'i yakalamayarak Roma Statüsü'ne karşıt cereyan ettiklerini bildirmişti.
Ürdün ve Güney Afrika ise UCM'nin, menfaatlerini Statü'yü ihlal ile uluslararası hukukun bel kemiği prensiplerinden bulunan mutluluk başkanının dokunulmazlığı kuralını ihlal ortada seçime zorladığı sayesinde Mahkemeyi eleştirmişti.
AİHM'nin devletlerarası sakatlık mekanizması harekete geçirildi
Ukrayna'nın Rusya'ya dirlik AİHM'de açmış bulunduğu 5 ayrı ülkeler arası davası bulunurken, bunların bazılarında Rusya aleyhine mahkumiyete hükmedildi.
Ukrayna akıbet şekilde "Egemen topraklarına dirlik askeri atak esnasında Rus birlikleri çeşidinden meydana getirilen iri insanoğlu hakları ihlalleri" hasebiyle 1 Mart 2022'de Rusya'ya dirlik ihtiyati tedarik uygulanmasını istem etti.
AİHM'deki Ukrayna-Rusya davalarına müteallik AA muhabirlerinin sorularını cevaplayan İstanbul Uluslararası Hukuk Merkezi bilimsel niteliği bulunan koordinatörü Abdurrahman Erol, "Bilinenin bilakis AİHM arı bireylerin yahut hukuksal kişiliklerin ülkelere dirlik şikayetlerini değil, ülkelerin birbirleri ile alakalı şikayetlerini de ele alabiliyor." dedi.
Erol, AİHM'de bu vakte denli mecmu 28 ülkeler arası sorun arazi alırken bunların 6 tanesinin Ukrayna-Rusya ortada olduğuna dikkati çekti.
Rusya'nın Avrupa Konseyinden çıkarılması sorun süreçlerinde belirsizliğe sefer açıyor
Rusya'nın Avrupa Konseyi üyeliğinden çıkarılması, AİHM'deki sorun sürecine elbette birlikte tesiri olacağının belirsizliğini koruduğuna yer veren Erol, "Kural şekilde bulunan davaların bitmeme etmesi gerekir. Rusya ahit bakımından Mahkemeye yan olmasa da davalar açısından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ihlal edilmiş bulunduğu gün asal alınacağı düşüncesince Rusya aleyhine başlamış davaların bitmeme etmesi gerekir." ifadesini kullandı.
Erol, "Rusya'nın Konseyden ve hasebiyle AİHM'den atık olması Rusya aleyhine çıkma kararların infazını güçleştireceği birlikte gerçek." açıklamasında bulundu.
Rusya, 8 Şubat 1996'dan buyana tarafı bulunduğu Avrupa Konseyi ve Avrupa İnsan hakları Sözleşmesi'nden çekildiğini, 15 Mart 2022'de BM Genel Sekreteri'ne resmi şekilde bildirmişti.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Rusya'nın Konseyden kendinden çekilmesine rağmen, 16 Mart'ta toplanarak Rusya'nın üyelikten çıkarılmasına değişmeyen vermişti.
Rusya'nın öz vazgeçmiş olması ihtimalinde 31 Aralık 2022 bakımından hâkimiyet doğuracak karar, Bakanlar Komitesinin kararıyla 16 Mart 2022 bakımından hâkimiyet doğurmuş oldu.
