Tunus
Dünyada bir çok ülkenin, 2020 yılının önce aylarında yayılmaya başlamış bulunan Kovid-19 salgını etkilerini hafifleterek ekonomisini canlandırmasına karşın Tunus, yılbaşından itibaren ortaya çıkan politik muvazenesizlik zımnında 2021'de salgını hafifletecek adımları atma fırsatı bulamadı.
Bu gelişmeler gölgesinde 2021 senesinde amme borcunun üstün dereceli kurda yükselmesinin yanı esna bütçe açığının eski yıla nispeten katlandığı Tunus'ta, aylakçılık ile para şişkinliği çoğalma gösterirken ekonomideki büyümede de çöküntü yaşandı.
Ülkedeki politik istikrarsızlık, hükümetin toptan nakdî piyasalara erişememesine ve mevki kaynaklarını harekete geçirememesine de etken oldu.
Ekonomik çoğalma beklenin altında kaldı
Yılbaşından itibaren ülkenin şehadet etmiş olduğu politik çekişmeler, ekonomideki çoğalma beklentilerinin gerçekleşmesini de ağır açıdan zorladı. Nitekim Tunus'ta çoğalma rakamlarına bağlı tahminler yüzdelik 4'ten yüzdelik 2,6'ya düşürüldü.
Hatta çoğalma ortak tarafa Tunus ekonomisinin, 2021 yılının önce çeyreğinde güzeşte senenin bire ortak zamanına uyarınca yüzdelik 1,7 oranında daraldığı biçiminde kayıtlara geçti. Ülke ekonomisi senenin ikinci çeyreğini yüzdelik 16,2 ve üçüncü çeyreğini de yüzdelik 0,3 çoğalma oranlarıyla kapattı.
Tunuslu iktisat uzmanlarına uyarınca ise dünya ekonomisinin, bulunan koşullarda 2021 yılını yüzdelik 2,6 büyümeyle kapatması bile çetince görülüyor.
Kamu borcu artmaya bitmeme ediyor
Aslında Tunus'un amme borcu, yatık şef Zeynel Abidin bin Ali'nin yönetimden düşmüş olduğu 14 Ocak 2011'den buyana artmaya bitmeme ediyor. Nitekim 2009 yılına derece maada arınmış yurtiçi hasılaya (GSYH) nispeten yüzdelik 43'ü geçmeyen amme borcu, 2020 senesinde yüzdelik 90'ı aştı.
Ülkenin nakdî resmi verileri de amme borcunun üstün dereceli yükselişle 74,21 bilyon dinarı (25,5 bilyon dolar) aut borcu edinmek kıl payı 109,23 bilyon dinara (37,6 bilyon dolar) ulaşabileceğine ayraç ediyor.
Tunus'un amme borcu 2020 senesinde 61,29 bilyon dinarı (21,1 bilyon dolar) aut namus borcu edinmek kıl payı 93,04 bilyon dinar (32,08 bilyon dolar) namına kayıtlara geçmişti. Ülkenin 2019 yılındaki amme borcu ise 83,33 bilyon dinar (28,7 bilyon dolar) namına açıklanmıştı.
Tunus'ta 2021 yılının esasen bu yana yükselmeye bitmeme fail enflasyon, hanuman ayında 4,9 ile başladı ve önce teşrin ayında yüzdelik 6,4'e derece çıktı. Temel istihlak ürünlerine müteveccih eder artışları ile stokçuluğa erinç meydana getirilen çağrılara karşın faziletkâr enflasyonun önüne geçilemiyor.
IMF ile danışmalar sekteye uğradı
Arap Baharı döneminden bu yana idame eden ve Kovid-19 salgınıyla beraberce elan da büyüyen konuşu krizlerden kurtulmaya etkin Tunus, 4 bilyon dolarlık dünkü cesaret düşüncesince Mayıs 2021'de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile dünkü araştırma sürecine girdi.
Ancak danışmalar düşüncesince Tunus'ta politik istikrarın yanı esna kâffesi politik güçler ile millî örgütlerin uzlaşısıyla yaşama geçirilecek bazı konuşu reformlar isteniyor.
IMF ile müzakerelere, 25 Temmuz'da açıklayan Cumhurbaşkanı Kays Said'in kararlarının getirmiş olduğu politik kapalılık zımnında boşluk verildikten sonradan teşrinisani ayında baştan başlandı.
IMF'nin Tunus'a desteklerini sürdürdüğüne müteallik daima tekrarlanan açıklamalara karşın Tunus ile IMF'nin ortak mutabakata vardığına bağlı arasında ortak endeks yok.
Bütçedeki açıkça iç borçlanmayla kapatılmaya çalışılıyor
Devletin selamet kaynaklarını akıllıcasına istimal anlamında sergilenen başarısızlık, Tunus hükümetinin hem konuşu çoğalma oranında bununla ortak bütçe açığındaki beklentilerini baştan gözden geçirmeye ahlaksız bıraktı.
Tunus'un 2021 nakdî resmi verilerine uyarınca hükümet, bütçe açığını 7,097 bilyon dinardan (2,44 bilyon dolar) 9,97 bilyon dinara (3,37 bilyon dolar) çıkardı.
Hükümet, şu anda bütçedeki bu açığı iç borçlanmayla kapatmaya çalışıyor.
Tunus'ta salname bütçenin yükünü fazla en iri etkenlerden bir tanesi keyif krizi olurken, 2020 yılındaki müstevli önlemleriyle kapanan gezim alanının de gelirleri de düşüt ölçüde seyretti. Dolayısıyla Tunus hükümeti, 19,6 bilyon dinar (6,75 bilyon dolar) borçla kaynaklarındaki açıkları yama gereksinimi duydu.
İşsizlik oranında da çoğalma oldu
Kovid-19 salgınının yayılmış olduğu günden buyana getirilen önlemler ve vatandaşa müteveccih karantina uygulamaları zımnında Tunus'ta aylakçılık oranlarının gelişigüzel güzeşte gündüz arttığı gözlendi. Geçen senenin önce çeyreğinde yüzdelik 15,1 bulunan aylakçılık payı 2020'nin ikinci çeyreğinde yüzdelik 18'in üzerinde çıktı.
Tunus'taki aylakçılık rakamları, bu yıl dünyada salgının tesirini kaybetmesiyle canlanan ekonomiye karşın çöküntü hesabına yükselmiş oldu. mesela 2021 yılının önce çeyreğinde yüzdelik 17,8 bulunan aylakçılık oranı, ikinci çeyrekte yüzdelik 17,9 ve üçüncü çeyrekte de yüzdelik 18,4'e yükseldi.
Tunus'taki dünkü politik kriz
Tunus'u 20 yıldan derinliğine müddet çıpa yumrukla yönetmen Zeynel Abidin bin Ali iktidarının sonunu getiren Yasemin Devrimi'nin 11. senesinde dünya dünkü ortak politik akse yaşıyor.
Cumhurbaşkanı Kays Said, 25 Temmuz'da anons etmiş olduğu yılgı kararlarla parlamentonun çalışmalarını dondurdu ve mebus dokunulmazlıklarını kaldırdı.
Said, 22 Eylül’de dünkü kararnamelerle yetkilerini levent uzadıya icra organını ağız ağıza kendine bağladı.
Tunus Cumhurbaşkanı, sonuç namına devrimin yıl dönümüne beş altı gündüz kaldığında açıklamış olduğu "siyasi krizden çıkışın kere haritası" ile ülkede 17 Aralık 2022'de er umumi seçime gidileceğini ve o vakte derece Meclisin mestur kalacağını duyurdu.
Cumhurbaşkanı'nın almış olduğu kâffesi bu kararlar, ülkede ortak cins "istisnai durum" oluşmasına kere açtı.
