Ankara
2015'te imzaladığı Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) şekilde bilinen nükleer anlaşmadan emektar Amerika Başkanı Donald Trump devrinde ortak tane cepheli çekilen Washington, Ağustos 2018 bakımından Tahran'ı, roket programı ve diyalekt nüfuzunun da sınırlandırıldığı dünkü ortak anlaşmaya mecbur etmek düşüncesince İran'a müteveccih "tarihin en ağırbaşlı yaptırımlarını" uygulamaya başladı.
Bu süreçte ekonomisi iri çıban meydan İran, iktisadi sorunlardan kaynaklı maşeri hareketliliklerle de başa çıkmaya çalıştı.
ABD'de İran ile diplomasiyi önceleyen Biden'ın göreve gelmesiyle dü diyar arasındaki yaptırım düğümünün çözüleceğine ilişkin beklentiler artsa da Washington şu anne derece yaptırımların kaldırılması hesabına gerçek ortak etap atmadı.
ABD'den ağırbaşlı yaptırımlar
İran'a müteveccih ağırbaşlı yaptırımlar, 2018'de 7 Ağustos ve 5 Kasım'da edinmek az daha dü aşamayla devreye girdi.
ABD, geçmiş etap yaptırımlarla İran'ın dolar, komünist ve komünist madenlere erişimini yasaklarken, bu ülkenin çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv ve çıplak havacılık sektörlerini de erek aldı.
Çok geçmeden 5 Kasım'da getirilen ikinci etap yaptırımlarla da Tahran'ın arz yağı ve erke ticareti vuruş aldı. Washington, bu proses süresince Merkez Bankası müdahale İran'a ilgilendiren nice vezneci ve firması yaptırım kapsamına alarak Tahran'ın arsıulusal ticaretine iri dokunca verdi.
İran'ın evveli Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 26 Eylül'de meydana getirdiği konuşmada Amerika yaptırımlarından meydana gelen zararın ülkeye maliyetinin 150 bilyon doları bulduğunu belirterek, "Bu zamanlarda halkımızın hayatı şimdi şen ve hazırlop olabilirdi. Doların ve gerekseme ürünlerinin fiyatı şimdi uygun seviyelerde olabilirdi. Bu suçların hepsi mesuliyeti Beyaz Saray'a aittir." ifadelerini kullandı.
İran'ın anne sağlık kaynağını erek meydan yaptırımlar, hükümete maksimum edisyon yapmak, arz yağı ihracatını sıfıra dökmek ve İran petrolünü evren piyasalarından ağız ağıza çıkarmayı hedefledi. İran'ın akıbet üç yıldaki arz yağı hariç satım istatistiklerine bakılınca ABD'nin İran'ın ihracatını sıfırlama hedefine erişemediği fakat Tahran'ın arz yağı ihracatının da yaptırımlardan evveli çağa layıkıyla iri seviyede azaldığı görülüyor.
İran'ın arz yağı üretimi ve ihracatında iri düşme görüldü
Petrol Bakanlığının verilerine göre, İran'ın 160 bilyon varil kabak arz yağı ve kondensat ile kestirmece 34 trilyon metreküp natürel tabii kavara yağı lambası rezervi bulunuyor.
Venezuela ve Suudi Arabistan'ın arkası sıra Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütünde (OPEC) en iri üçüncü arz yağı rezervine ehil İran, dünyada da Kanada'nın arkası sıra en iri arz yağı rezervine ehil dördüncü diyar konumunda.
İran Petrol Bakanlığının istatistiklerine göre, Amerika anlaşmadan ayrılmadan evvela Nisan 2018'de günce 3,8 milyon varil kabak arz yağı ve kondensat üretimi karşılayıcı İran, bu miktarın 2,8 milyon varilini ihraç ediyordu. Üçüncü devletlerin ve tanker izlem şirketlerinin verilerine göre, satmakta zorlandığı düşüncesince şu anda arz yağı üretimini günce 2 milyon varilin dibine indiren İran'ın ihraç etmiş bulunduğu arz yağı miktarı da averaj günce 500 bin varilin dibine düştü.
Tahran'ın en iri dü alıcısı Hindistan ve Çin'in yaptırımlardan sonradan İran'dan arz yağı ithalatı gerçek miktarda azaldı. Hatta Nisan 2020 bakımından Hindistan İran'dan arz yağı ithalatını durdurdu. Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Japonya ve Güney Kore az daha devletler de değme ne derece yaptırımlara dirlik olsalar da ABD'nin baskıları kararı arz yağı sevkiyatlarını ağız ağıza kesti.
Çin Genel Gümrük İdaresinin verilerine göre, ABD'nin anlaşmadan ayrılmadığı süreçte İran'dan günce kestirmece 800 bin varil kabak arz yağı ithal fail Çinli şirketler, bu senenin geçmiş ayında İran'dan arz yağı almadı. Buna karşın İran'ın ilkin Çin'e arz yağı ihraç etmeye bitmeme etmiş bulunduğu fakat arz yağı sevkiyatlarını duyurulmayan tuttuğuna ilişkin bilgiler diyar medyasında sık sık arazi alıyor.
Yaptırımlar zımnında istatistikleri açıklamaktan mümteni İran'ın arz yağı hariç satım sayıları açık biçimde belirleme edilemese de hariç satım gelirlerinin iri seviyede düşmüş bulunduğu İranlı yetkililer çeşidinden devir hin dile getiriliyor. Bununla dayalı 23 Eylül'de maşeri iletişim araçları hesabından paylaşım karşılayıcı Tahran Ticaret Odası Başkanı Mesud Hansari, 2018'de İran'ın Çin'e 9,53 bilyon dolar arz yağı ihraç ettiğini fakat yaptırımlar daha sonra bu rakamın 11 milyon dolara derece gerilediğini açıkladı.
İran'ın emektar Bütçe ve Planlama Kurumu Başkanı Muhammed Bakır Nobaht, 2 Haziran'da Mecliste meydana getirdiği sunumda, ülkesinin 2011'de 119 bilyon dolar bulunan erke ihracatı gelirlerinin sabık sene 8,9 bilyon dolara derece indiğini açıklarken arz yağı yaptırımlarından ülkenin görmüş bulunduğu zararın boyutunu gözler önüne serdi.
İran tümeninin 3 yılda bedel kaybı yüzdelik 320'yi aştı
Ülkede Mayıs 2018'de başıboş piyasada 6 bin 500 öğür seviyelerinde bulunan 1 Amerika doları, 26 Eylül 2018'de 19 bin tümene çıkarak zamanı seviyesini gördü. Daha ahir süreçte 10 bin 300 tümene derece nazil dolar, Ekim 2020'de ortak kat şimdi çatı yaparak 30 bin tümeni aştı. Şu anda ise dolar 27 bin tümenden prosedür görüyor.
Buna göre, ABD'nin nükleer anlaşmadan çekilerek yaptırımları art getirmesinden ahir 3,5 salname süreçte İran tümeninin dolara dirlik bedel kaybı yüzdelik 320'yi aştı.
İran ekonomisindeki çöküntü sadece millî paranın dolar karşısında bedel kaybıyla sınırlanmış kalmadı. Para biriminde yaşanmış bulunan bedel kaybı aut ticareti zora sokarken enflasyonun yükselmesine ve ekonominin daralmasına hastalık oldu.
Merkez Bankası verilerine layıkıyla İran, nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmiş bulunduğu 2016'da yüzdelik 12,5, 2017'de ise yüzdelik 3,7 iktisadi faiz gerçekleştirdi. Yaptırımların başlatılmış bulunduğu 2018'de ise iktisat yüzdelik 3,9 küçüldü. Uluslararası Para Fonunun (IMF) yayımladığı Dünya Ekonomik Görünümü raporunda İran ekonomisindeki daralmanın 2019'da yüzdelik 6 ve 2020'de yüzdelik 6,8 bulunduğu belirtildi.
Ülkede enflasyon, 2016'da nükleer anlaşmanın yürürlüğe girerek yaptırımların kaldırıldığı çağda 26 sene aradan sonradan geçmiş kat yüzdelik 9'a gerilemişti. ABD'nin 2018'de anlaşmadan çekilerek yaptırımlar uygulamasından ahir süreçte ise pahalılık yüzdelik 52,1'e derece çıktı. İran İstatistik Merkezinin verilerine göre, ilkgüz ayına gelindiğinde akıbet ortak salname pahalılık yüzdelik 45 oldu.
Enflasyonun arama edilememesi alıntı enerjisini aracısız etkiledi. İran'da bu sene 1 milyon 835 bin öğür şekilde belirlenen minimal ücret, ABD'nin anlaşmadan çekilmeden evveli süreçte dolar bazında 200 doların üzerindeydi. Söz konusu numara bugün bakımından başıboş ortalık kuruna layıkıyla 66 dolara derece indi.
