Ankara
Ülkenin güneyindeki Dera ilinde 15 Mart 2011'de birlikte takım beşinci sınıf öğrencisinin meslek duvarına rejimin önderi Beşşar Esed'i kastederek "Ey hekim demin esna sana geldi" yazmasıyla süregelen ahali ayaklanmasının üstünden 11 yıl geçti.
Esed ailesi ve yaklaşan çevresinin baskısı ve yolsuzluklarına dirlik düzelti isteğiyle sokaklara dökülen binlerce bireyin sayısı çelimsiz müddette katlanırken, gösteriler ülkenin başka illerine de sıçradı. O çevrim barışçıl gösterilerle iktidarın değişmesini talip sivilleri "terörist" anons fail Esed rejimi, gösterileri bloke geçirmek düşüncesince askerlerini ve düzenlilik güçlerini harekete geçirdi.
Rejimin bu hamlesi barışçıl ahali gösterilerinin iç muharebeye dönüşmesine biçim açtı. Esed diyeti güçleri ile hür Suriye Ordusu (ÖSO) ismi altında birleşen askeri aykırı gruplar ortada 2012'den itibaren silahlı çatışmalar başladı.
2012'nin böylecene iktidardan düşmesi an meselesi tanıdık Esed'in yardımına İran ve Lübnan Hizbullah'ı yetişti. Rejim 2013 baharından itibaren muhaliflere dirlik balans kurmaya başladı. Rusya'nın Eylül 2015'in böylecene muharebeye katılmasıyla iç savaşın seyri rejimin lehine çevrildi. Böylece perhiz kaybetmiş yer aldığı toprakların şişman birlikte bölümüne derin saldırılar ve ablukalar eliyle gene bilge oldu.
Batı, Ukrayna cenginde Rusya'ya dirlik almış yer aldığı tutumu Suriye'de Esed diyeti ve destekçilerine dirlik sergileyemezken, perhiz iktidarda kalabilmek düşüncesince sivillere dirlik değme muhtelif silahı kullandı.
Milyonlarca sivil polis polis yerinden edildi
Birleşmiş Milletler (BM) yetkililerinin, kimyevi tabanca kullanma, halkı açlığa sürükleme, tehcir, ablukaya alma, hazzı tevkif ve azap kabilinden savaş suçlarının işlendiğine dikkati çekmiş yer aldığı iç savaşta, beniz binlerce sivil polis polis hayatını yitirdi.
İç savaş önceleri nüfusu 22-23 milyon yöresinde yer aldığı kestirim edilen ülkede 6,6 milyon Suriyeli ülkesini vazgeçme geçirmek durumunda kaldı. Bu şahısların 3,5 milyonundan ilavesi Türkiye'ye sığındı.
BM İnsani Yardım Koordinasyon Ofisine (OCHA) göre, 6,7 milyon erkek dünya süresince yerinden edilirken, Suriye'de minimum 14 milyon sivil polis polis insancasına yardımlara eksikli bir duruma geldi.
Rakamlarla iç savaşın bilançosu
BM'nin 24 Eylül 2021'de, Suriye iç cenginde ölümleri doğrulama edilenlerin sayısının kısaca 350 bin, asıl rakamın ise bunun aşırı üstünde bulunduğunu tamlayan açıklaması, Suriye'deki iç savaşın en ciddi bedelini sivillerin ödediğini birlikte kat hâlâ ortaya koydu.
Suriye'de sivillere müteveccih doğruluk ihlallerini belgeleyen Suriye İnsan Hakları Ağının (SNHR), Mart 2011-Mart 2022 devrinde işlenen doğruluk ihlalleri ve sivil polis polis kayıplara bağlı hazırladığı raporunu AA muhabiriyle paylaştı.
Ağın raporunda Esed diyetinin hazzı kendisine alıkoyduğu beniz binlerce insandan minimum 14 bin 449'unu azap ederek öldürmüş yer aldığı kaydedildi. Muhalif kaynaklara göre, Esed diyeti güçleri kısaca 400 bin kişiyi halen alıkoyuyor.
İç muharebede esenlik tesislerinin minimum 869 kat çatışan taraflarca maksat alındığı tabir edilen raporda, minimum 869 esenlik mensubunun öldürülmüş yer aldığı bilgisine arazi verildi.
Rapora göre, iç muharebede 1419'u Esed diyeti ve Rusya kabilinden kazanmak az daha minimum 1597 meslek saldırılara verilen kaldı.
Bu müddette aralarında AA'ya görev verici 4 bireyin de bulunmuş yer aldığı minimum 711 iletişim araçları mensubu katledildi.
Esed rejimi, iç savaşın başlamasının arkası esna muhaliflerin kontrolündeki yerleşimlere 217 kat kimyevi tabanca saldırısı düzenledi.
Rejimin tavrı siyasal hal arayışları steril bırakıyor
Uluslararası toplumdan caydırıcı tepkiler görmeyen rejim, siyasal çözümü öngören Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) 2254 mahdut kararını hiçe sayarak, daim askeri çözümden yana durum sergiledi. Aralık 2015'te oy birliğiyle onaylanan 2254 mahdut kararda, Suriye genelinde acele birlikte ateşkesin sağlanması ve buna koşut kendisine siyasal müzakerelerin başlaması; dü yıl içerisinde birlikte "birlik hükümeti" kurulması ve arkası esna seçimlerin gerçekleştirilmesi çağrısı yapıldı.
Halihazırda İsviçre'nin Cenevre kentinde BM nezdinde planlı kanun komitesi emek harcamaları ve Astana formatındaki Suriye mevzulu garantörler toplantısı Suriye'de çıkmaza giren siyasal hal arayışlarının sonuç arzusu kendisine görülüyor.
Suriye Anayasa Komitesi Ekim 2021'de BM Cenevre Ofisi'nde altıncı dolaşma görüşmelerini gerçekleştirdi. Ancak toplantıların arkası esna "büyük manzara kırıklığı" yaşadığını dile getiren BM Suriye hususi Temsilcisi Geir Pedersen, önce kat insan vererek Esed rejimini suçladı.
Pedersen, 25 Şubat 2022'de meydana getirdiği açıklamada, Suriye Anayasa Komitesi toplantılarının 7'ncisinin BM'nin desteğiyle 21 Mart'ta Cenevre'de yapılacağını duyurdu.
ABD'nin YPG/PKK'ya silahlı pedagoji bilimi desteği sürüyor
Türkiye'nin ikazlarına karşın ABD'nin Suriye'de yıldırı örgütü YPG/PKK'ye desteği kesilmedi. Amerika hususi Kuvvetleri, Fırat'ın doğusunda YPG/PKK'lı teröristlere silahlı pedagoji bilimi vermeyi sürdürdü.
Haseke ve Deyrizor illerinde yüzlerce YPG/PKK üyesine muhtelif silahların kullanması üstüne pedagoji bilimi verici Amerika askerleri, 18 Şubat ve 7 Aralık 2021'de Deyrizor ilinin batısında yıldırı örgütüyle kuma silahlı tatbikatlar gerçekleştirdi.
ABD ve Rusya laflarında durmadı
Türkiye, 9 Ekim 2019'da başlatmış yer aldığı Barış Pınarı Harekatı sürerken Amerika ve Rusya ile değişik uzlaşma yaptı. Türkiye sınırından itibaren 30 kilometre derinlikteki alandan YPG/PKK'nın çekileceğini vadeden ABD, hâlâ sözünü tutmadı.
Rusya da 23 Ekim 2019'den itibaren Rus askeri polisi ve perhiz güçlerinin, Barış Pınarı Harekat bölgesinin haricinde mütebaki Türkiye-Suriye sınırının Suriye tarafına, YPG/PKK'lı teröristlerin silahlarıyla Türkiye-Suriye sınırından itibaren 30 kilometrenin dışına çıkarılmasını gerçekleştirme geçirmek az daha gireceklerini üstenme etti. Ruslar, yıldırı örgütü YPG/PKK'lı teröristlerin silahlarıyla Münbiç ve Tel Rıfat'tan da çıkarılacağı vaadinde bulundu.
Ancak yıldırı örgütü YPG/PKK, bahis konusu mutabakatlara karşın belirlenen sınırlardan ve bölgelerden çekilmeyerek işgalini sürdürüyor.
Rusya ve Çin'in vetoları rejimin yargılanmasını engelliyor
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi toplantılarında perhiz lehine hep 16 kat veto kullanan Rusya ve Çin, kimyevi tabanca saldırılarını bap düzlük oturumlarda ise 6 el gine diyeti koruyacak halde bu hakka başvurdu.
Rusya ve Çin'in vetoları sonucunda, Esed diyetinin yargılanmasının önü kesildi.
Suriye'de egemenlik sahalarında sonuç durum
Türkiye ile Rusya'nın 5 Mart 2020'de sağlamış yer aldığı toy mutabakatın arkası esna İdlib'de mütareke şişman seviyede korunuyor. Söz konusu tarihten itibaren de ülkede egemenlik sahalarında farklılık kaydedilmedi.
Suriyeli Ej Jusur Araştırma Merkezinin harita ölçümlerine gereğince halihazırda Rusya ve İran destekli Esed diyeti güçleri ülkenin kısaca yüzdelik 63 yöresinde bölgesine hakim.
Ülke topraklarının kısaca yüzdelik 11'lik kısmı askeri muhalifler ve perhiz karşıtı silahlı grupların elinde bulunuyor.
ABD destekli yıldırı örgütü YPG/PKK, dünya topraklarının dörtte birtanesini obstrüksiyon ederken DEAŞ'lı teröristler ise Humus, Deyrizor ve Rakka'daki çöllerde karışık ve daim arazi değiştirerek dünya malı göstermeye çalışıyor.
Kronoloji
İç savaşın dönüm noktalarının kronolojisi şöyle:
15 Mart 2011: Suriye iç savaşı, ülkenin güneyindeki Dera ilinde birlikte takım gencin düzenlemiş yer aldığı perhiz karşıtı barışçıl gösterilerle başladı. Gösteriler çabucak dünya geneline yayıldı.
Ocak-Şubat 2012: Rejim-muhalifler arasındaki çatışmalar şiddetlendi.
26 Nisan 2011: Rejim ordusu, ayaklanmanın fitilinin ateşlendiği Dera'ya girdi.
30 Haziran 2012: Cenevre'de siyasal intikal müzakereleri başladı.
Temmuz-Aralık 2012: Terör örgütü YPG/PKK, Aynularab (Kobani) ve Afrin ilçeleri ile Haseke'nin Amude ilçesini arbededen diyetten devraldı.
Mayıs 2013: Türkiye, ABD'ye Suriye'de uçuşa haram semt anons edilmesi, siviller düşüncesince emin semt oluşturulması ve kuma yönetim kuvvetleriyle kuma esmer operasyonu tamamlandıktan oluşan 3 kademeli tasar sundu.
21 Ağustos 2013: Esed rejimi, Doğu Guta'da 1400'den birlikte tomar sivili kimyevi tabanca ile katletti. ABD, askeri müdahaleye yanaşmayarak Rusya ile rejimin kimyevi silahlarını imha düşüncesince anlaşmaya vardı.
Ocak 2014: Rejimin çökmeye başlaması üstüne İran, Şii milisleri Suriye'ye sokmaya başladı. DEAŞ, Rakka'yı muhaliflerden aldı.
30 Haziran 2014: DEAŞ, sanki halifelik anons etti.
22 Eylül 2014: Amerika öncülüğündeki koalisyon, DEAŞ'a iklim saldırısı başlattı.
26 Ocak 2015: YPG/PKK, ABD'nin 4 ay devam eden derin iklim desteğiyle Aynularab'ı DEAŞ'tan aldı. Böylece ABD-YPG/PKK ittifakı başladı.
Mart 2015: İdlib, askeri muhaliflerin ve perhiz karşıtı silahlı grupların eline geçti.
21 Mayıs 2015: DEAŞ, Tedmur (Palmira) kentini ele geçirerek Suriye'nin kısaca yarısında egemenlik sağladı.
30 Eylül 2015: Rusya, iç muharebeye aracısız karışan oldu. Rejime sağlamış yer aldığı iklim desteğiyle muhalifleri köşeye sıkıştırdı.
18 Aralık 2015: BMGK, 2254 mahdut kararını benimseme etti. Siyasi geçişin biçim haritası belirlendi.
24 Ağustos 2016: Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Milli Ordusu, Fırat Kalkanı Harekatı'nı başlattı. Suriye'nin kuzeyinde 2 bin 55 kilometrekare alan, DEAŞ'tan temizledi.
23-24 Ocak 2017: Türkiye ve Rusya'nın girişimiyle önce Astana toplantısı yapıldı.
4 Nisan 2017: Rejim, Han Şeyhun beldesinde düzenlemiş yer aldığı kimyevi tabanca saldırısında minimum 100 sivili öldürdü.
Ekim 2017: Terör örgütü DEAŞ çekilerek, Rakka ve Deyrizor'un şişman tarafını yıldırı örgütü YPG/PKK'ya doğrulama etti.
Ocak 2018: Türkiye, Afrin'deki yıldırı örgütleri YPG/PKK-DEAŞ'a dirlik Zeytin Dalı Harekatı'nı başlattı.
21 Mayıs 2018: Başkent Şam sırf rejimin kontrolüne girdi.
15-31 Temmuz 2018: Ülkenin güneyindeki iller, Ürdün ve İsrail sınırı, sırf rejimin eline geçti.
17 Eylül 2018: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rus mevkidaşı Vladimir Putin, İdlib'deki ateşkesi siper dibine düzlük Soçi mutabakatını imzaladı fakat rejimin ihlalleri gayret kesmedi.
25 Mart 2019: Eski Amerika Başkanı Donald Trump, Golan Tepeleri'ni İsrail toprağı kendisine tanıdığı olan sonucu imzaladı.
6 Mayıs 2019: Esed diyeti güçlerinin İdlib'in güneyine müteveccih küsurat atılım ve tacizleri esmer harekatına dönüştü.
9 Ekim 2019: Türk Silahlı Kuvvetleri, Suriye Milli Ordusu'yla Suriye'nin kuzeyinde YPG/PKK ve DEAŞ yıldırı örgütlerine dirlik Barış Pınarı Harekatı'nı başlattı.
12-13 Ekim 2019: Harekat kapsamında TSK ve SMO askerleri 12 Ekim'de Rasulayn ve 13 Ekim'de Tel Abyad kaymakamlık merkezini kurtardı.
27 Ekim 2019: Terör örgütü DEAŞ'ın sergerde Ebu el-Bağdadi ABD'nin İdlib'de düzenlemiş yer aldığı operasyonla öldürüldü.
Aralık 2019: Esed diyeti ve destekçileri İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi'ne esmer saldırıları başlattı.
27 Şubat-5 Mart 2020: Türkiye, İdlib'de mütareke rasat misyonu yürüteç 34 askerini martir fail perhiz unsurlarına dirlik Bahar Kalkanı Harekatı'nı yürütme etti.
5 Mart 2020: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ortada meydana gelen toplantının arkası esna İdlib'de mütareke dair uygun kalındı. Mutabakat gereği mütareke 6 Mart 00.01'de yürürlüğe girdi.
15 Nisan 2021: Esed diyeti devalüasyonla Suriye lirasının kıymetini nısıf yarıya düşürdü.
26 Mayıs 2021: Esed rejimi, arsıulusal topluluğun dirlik çıkmasına karşın sanki mevki başkanlığı seçimini düzenledi. Rejim, halkın yarısından fazlasının katılmadığı seçimden Esed'in oyların yüzdelik 95,1'ni aldığını tez etti.
18- 22 Ekim 2021: BM Cenevre Ofisi'nde Suriye Anayasa Komitesi toplantılarının altıncı turu, BM Suriye hususi Temsilcisi Geir O. Pedersen başkanlığında gerçekleşti.
3 Şubat 2022: Amerika Başkanı Joe Biden, Amerika güçlerinin, DEAŞ sergerde Ebu İbrahim el Haşimi el-Kureyşi'yi Suriye'de planlı birlikte operasyonda öldürdüğünü açıkladı.
