Ankara
İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin zamanın ABD Başkanı Donald Trump'ın emriyle Irak'ın başkenti Bağdat'ta planlı müşterek suikast kararı öldürülmesinin üstünden 2 sene geçe dü iklim arasındaki yüklülük durulsa da Trump devrinde ortaya çıkarılan kompleks meseleler hâlen çözülemedi.
Devrim Muhafızları Ordusu'nun içerisinde toprak ortalık ve İran dışındaki askeri-istihbari operasyonlardan mesul Kudüs Gücü'nün komutanı adına resmi pozisyonunun aşırı ötesinde askeri, ayrıca bazısı yıllarda da siyasal müşterek figür adına tanıdık Süleymani, İran'ın Orta Doğu'daki politikalarının da başlangıç mimarı adına biliniyordu. Süleymani, İran önderi Ayetullah Ali Hamaney'den sonraları ülkenin düzenlilik politikalarının belirlenmesinde en iri etkiye cemaat adların başlangıcında geliyordu.
Suriye'de Esed diyetinin en ehemmiyetli destekçilerinden birisi oldu
Süleymani, 1998'de başına geçmiş yer aldığı Kudüs Gücü'nün bölgedeki tesirini iri miktarda arttırmıştır ve Suriye hassaten peyda kılmak neredeyse Irak, Lübnan ve Yemen denli devletlerde İran'ın nüfuzunu genişletti. Süleymani, hassaten Suriye'deki iç harp sürecinde Beşşar Esed diyeti safında mücadele kılmak neredeyse getirmiş yer aldığı ecnebi milisler üstünden Kudüs Gücü'nün bu ülkedeki etkinliğini artırdı.
Süleymani Suriye'de benzeyen alışveriş süresince yer aldığı Esed diyetine dirlik süregelen iç savaşta, Esed'in indinde mücadele kılmak neredeyse Afganistan'dan, Irak'tan, Lübnan'dan ayrıca Pakistan'dan Şii milis güçlerini Suriye'ye gönderdi. Süleymani, 2011'de süregelen iç harp süresince Esed diyetinin en ehemmiyetli destekçilerinden birisi oldu.
Trump'ın, ülkesini biricik yönlü biçimde çekirdeksel anlaşmadan çekerek İran'a müteveccih yaptırımları arka getirmiş yer aldığı 2018'den sonraları İran-ABD hattında patlama noktasına mevrut huzursuzluğun en iri kararı Süleymani'nin öldürülmesi oldu.
Dönemin Irak Başbakanı Adil Abdülmehdi'nin daveti ilişkin Bağdat'a revan Süleymani'nin konvoyu, 3 Ocak 2020'de sabaha dirlik ABD ordusuna ilişik silahlı insansız iklim aracından ateşlenen füzeyle amaç alındı. Saldırıda, Süleymani ve İranlı subayların yanı esna Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'in de aralarında bulunmuş yer aldığı 5 Iraklı ile toplamda 10 ad yaşamını kaybetti.
Süleymani'nin öldürülmesi ABD ile İran ortada harp endişesi yarattı
Trump, "binlerce ABD askerinin ölümünden sorumlu" bulunduğunu dediği Süleymani'yi cani emrini kendisinin verdiğini açıklarken saldırı, İran'da gayz ve öç çağrılarıyla cevap buldu.
İran önderi Hamaney, bire müşterek güneş Süleymani'nin halefi adına yardımcısı Tuğgeneral İsmail Kaani'yi Kudüs Gücü Komutanlığına atadı. Irak toprakları üstünde Washington-Tahran hattında müşterek süredir bitmeme fail gerginlik, Süleymani'nin öldürülmesiyle kontrolden çıktı.
İran, Irak'taki ABD üssüne roket saldırısı düzenledi
Devrim Muhafızları Ordusu, 8 Ocak'ta sabaha dirlik ABD'nin Irak'ın Enbar vilayetinde mevcut Ayn el-Esed Hava Üssü'nü balistik füzelerle vurduğunu duyurdu. Devrim Muhafızları Ordusu, "Şehit Süleymani'nin öç operasyonu" şeklinde duyurulan saldırıya ABD'nin cevap vermesi şeklinde "çok hâlâ kaba ve ezici" cevap verileceğini açıkladı.
Saldırıların arkası esna gözler Washington'a çevrildi. ABD Başkanı Trump, Beyaz Saray'da Ulusal Güvenlik Konseyi'ni topladı. Trump, hâlâ sonraları Twitter'dan icra ettiği açıklamada, "İran'dan fırlatılan füzeler Irak'taki 2 askeri üssü amaç aldı. Zayiat ve hasar belirleme emekleri yapılıyor. Şu anne denli herhangi müşterek obje yolunda." mesajını verdi. ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) ise Amerikan askerlerinin zayi vermediğini açıkladı. ABD'li yetkililerce hâlâ sonraları meydana getirilen açıklamada, saldırıyla bağlanmış toplanmış 109 ABD askerine "travmatik akıl hasarı" tanısı konulduğu belirtildi.
Sivil Ukrayna uçağı vuruldu
Dünya İran ile ABD ortada aracısız harp boyutuna evrilen gelişimleri korkuyla seyrederken evcil saatle 06.18'de Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanından Ukrayna'nın başkenti Kiev'e kıymetlendirmek neredeyse havalanan Ukrayna Hava Yollarına ilişik Boeing 737 tipi geçici uçağı, kalkıştan çelimsiz müddet sonraları düştü. Uçakta mevcut 176 yabanlık geçici ve mürettebattan kurtulan olmadı. İranlı yetkililer ilkin uçağın uygulayım aksaklık zımnında düştüğünü ifade etti fakat İran Genelkurmay Başkanlığı, vakadan üç güneş sonraları geçici uçağının iklim defans sistemleri kabilinden bilmeyerek düşürüldüğünü itiraf etti. Uçağın vurulması İran'da ve iklim haricinde iri tepkiyle karşılanırken Tahran yönetimini zahmetli vaziyette bıraktı.
İran, Batı'ya ortalık okuyan politikalara evleviyet verdi
İran, Süleymani'nin öldürülmesinin arkası esna evvel aşama adına 5 Ocak 2020'de çekirdeksel anlaşmadaki hepsi taahhütlerini askıya aldığını, uranyum zenginleştirme, depolama, araştırı ve geliştirmeyle bağlanmış anlaşmadaki taahhütlerini durdurduğunu açıkladı. Tahran yönetimi, bu tarihten sonraları erdemli kurda uranyum zenginleştirme işlemi karışma müşterek saf aşama attı. Nükleer geçim öncesinde uranyumu en aşırı yüzdelik 20 oranında zenginleştiren İran, bugüne gelindiğinde zenginleştirme oranını tarihinin en erdemli seviyesi bulunan yüzdelik 60'a denli çıkarmış durumda.
İran, amma velakin bu sürede ABD ve Avrupa'nın hepsi itirazlarına karşın balistik roket programını da genişletti ve toy roket denemelerini artırmaya başladı.
İran'da muhafazakarlar kuvvet kazandı
ABD'nin anlaşmadan çekilmesi ve hâlâ sonraları İranlı generalin öldürülmesiyle sonuçlanan Tahran'a müteveccih baskılar, İran'ın çekirdeksel programını hızlandırmasına, ülkede eleştiri kurumları elinde tutmalarına karşın çekirdeksel anlaşmanın imzalanmasından sonraları popülaritesini kaybeden Batı'ya mesafeli tutucu siyasetçilerin baştan kuvvet kazanmasına, ülkedeki düzeltmeci siyasilerin adeta marjinalleşmesine ve diyalekt huzursuzluğun artmasına kez açtı. Nihayetinde de haziranda meydana getirilen seçimlerde reformistler ağırbaşlı müşterek hezimet alırken Meclisteki çoğunluğu elinde bulunduran muhafazakarlar iri muvaffakiyet elde etti.
Trump, Süleymani'nin öldürülmesi emrini İran'a dirlik caydırıcılığı organizasyon kılmak düşüncesince verdiğini öne sürdü fakat devir geçtikçe hassaten Irak'ta ABD'nin çıkarlarına müteveccih saldırıların asıl seviyede çoğalması bu iddianın boş bulunduğunu ortaya çıkardı. Süleymani'nin öldürülmesi bölgenin umumi dinamiklerini ehemmiyetli seviyede değiştiremedi ve bu suikastın ABD düşüncesince mahsus menfi neticeleri oldu. Bunun yanı esna İran, Trump'ın uyguladığı "azami baskı" politikasına karşın ABD'nin taleplerinin hiçbirini bildirme etmedi. Trump'ın "azami baskı" politikası gerçekte İran'da yönetimi elinde bulunduran ve muhafazakarların oluşturduğu diyeti hâlâ da güçlendirdi.
ABD'de Biden yönetiminin göreve gelmesi tansiyonu düşürdü
ABD'de ise Tahran'a uyguladığı tahripkâr politikalar karışma Trump yönetiminin aut politikadaki tercihlerinin birçoğuna dirlik çıkan Joe Biden'ın Ocak 2021'de göreve gelmesi sonrasında İran-ABD hattındaki yüklülük azalmaya başladı. Bu devirde Washington, Trump devrinde biricik yönlü çekilmiş yer aldığı çekirdeksel anlaşmaya devir düşüncesince Avrupa Birliği'nin (AB) aralık buluculuğunda İran ile bilvasıta görüşmelere başladı.
İran'daki iktisadi beklentiler ve Tahran yönetiminin çekirdeksel programında bundan böyle geriye dönülemeyecek noktaya yaklaştığı menfez önüne alındığında Viyana'da meydana getirilen çekirdeksel görüşmelerden benzeyen sürede akıbet katılması ve Trump devrinde aracısız çatışmanın eşiğine mevrut Tahran ile Washington arasındaki huzursuz ilişkilerin müşterek nebze de olsa yumuşaması bekleniyor. Bununla başlangıç başa Biden'ın, herhangi müşterek ne denli İran ile diplomasiyi yeğleme etse de ilk evvela Trump'ın kalıt bıraktığı birbirine ilişkin sorunları çözmesi gerekiyor. İran, bunun evvel adımı adına Washington'dan çekirdeksel anlaşmaya baştan karışma adına hepsi yaptırımları kaldırmasını bekliyor.
