Amasya
Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede bulunduğu devirde yegâne kurtuluşun şişman Türk milletine emin olmak ve ona direnişli olmak bulunduğunu bilici Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkmasının peşi sıra karargahını Amasya'ya taşımaya değişmeyen verdi.
Samsun'daki çalışmalarını bitirip Havza'ya sabık Mustafa Kemal, Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi'ye lif göndererek Amasya'ya doğmak istediğini bildirdi.
Hacı Tevfik Efendi'den "Amasya halkı vatan, diyanet ve büyüklük önünde savaş edenleri bağrına basmakla müftehir olacaktır" yanıtını düzlük Büyük Önder, kentin girişinde Hacı Tevfik Efendi ve yurttaşlar kabilinden coşkuyla karşılandı.
Mustafa Kemal'i, Hacı Tevfik Efendi'nin "Beldemize güzel geldiğiniz Paşa. Bütün Amasya emrinizdedir. Gazanız uğurlu olsun." lafları akıbet basamak kıvançlı etti.
Ardından Saraydüzü Kışlası'nda 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa ve "Hamidiye kahramanı" adına maruf emektar Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Bey, 3. Kolordu Komutanı Refet Bey, Kurmay Yarbay Arif Bey, emektar İzmit Sancak Beyi İbrahim Süreyya Bey, Yüzbaşı Osman Nuri, Tufan Bey, Yedek Teğmen Recep Zühtü, Efganlı, Teğmen Abdurrahman, Maliye Müfettişi Arif Bey, Erzurum 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa, Yıldırım Kıtası Müfettişi Mersinli Cemal Paşa, Edirne'de 1. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Bey'in de lif aracılığıyla katılmış bulunduğu sirküler görüşmeleri, 21 Haziran'da başladı.
Ertesi sabaha genişliğinde bitmeme fail görüşmelerin peşi sıra eksiksiz dünyaya vatanın bütünlüğünün ve milletin istiklalinin amaçlandığı feyyaz birlikte sesle duyuruldu.
"Milletin istiklalini gine milletin azim ve sonucu kurtaracaktır." cümlesi, tahsil edilen eksiksiz kararların özeti oldu. Bağımsızlığa revan yolda aşırı ehemmiyetli birlikte aşama bulunan Amasya Genelgesi, Milli Mücadele'nin defa haritasını ortaya koydu.
"Amasya bildirisi, eş aklın ürünüdür"
Amasya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serap Taşdemir, AA muhabirine, Mustafa Kemal'in liderliğinde bildirme olunan Amasya Genelgesi'nin yayımlanmasının peşi sıra Milli Mücadele periyodunun işletilmeye başlandığını söyledi.
Amasya Genelgesi'ndeki esas ilkenin Türk milletinin haysiyetli ve engellenmeyen biçimde yaşaması bulunduğunu tamlayan Taşdemir, bunun da fakat kusursuz bağımsızlıkla sağlanabileceğini tabir etti.
Artık kurtuluşun parolasının "Ya bağımsızlık ya ölüm" olduğuna ayraç fail Taşdemir, laflarını şu biçimde sürdürdü:
"Mustafa Kemal Paşa, Samsun'a çıkmış bulunduğu andan itibaren topyekun mücadeleyi başaracak ulusal birlikte ordunun kurulması düşüncesince en önce kumanda kademesini örgütlemiş, Milli Mücadele'nin adımlarını berk temellere oturtmuştur. Samsun'dan başlayarak meydana getirilen lif trafiği ile Amasya Genelgesi bunun en açık kanıtlarıdır. Amasya Tamimi'nde birliklerinin başındaki komutanlar bağımsızlık mücadelesinin programında anlaşmış, Mondros Mütarekesi'nin peşi sıra doğacak güya sulh anlaşmasının ciddi şartlarının bildirme edilmeyeceğini anons etmiştir. Amasya toplantısı ve bildirisi, millî direnişin prensiplerini birlikte sirküler durumuna getirmiş eş aklın ürünüdür."
Amasya Genelgesi'ni yayımlayan kumanda kademesinin devletin esas taşlarından bir tanesi bulunan vatanın bağımsızlığının ve arazi bütünlüğünün sağlamasına dikkati çektiklerini özetleyen Taşdemir, "Gerçekte bu bildiri, Türk milliyetçilerinin 'bağımsızlık bildirgesi' idi, bu birlikte başlangıçtı." dedi.
Amasya Genelgesi'nin peşi sıra Erzurum ve Sivas kongrelerinde tahsil edilen dünkü kararlarla millî halas mücadelesinin yürütüldüğüne dikkati çekici Taşdemir, şunları kaydetti:
"Kuvayımilliye ile başlanılan yolda derneşik orduya geçilerek, kurtuluştan kuruma geçilmiştir. Tüm bu kararların çekirdeği Amasya'da 21-22 Haziran akşamı tahsil edilen kararlardır. Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkmasının peşi sıra Amasya'da tahsil edilen kararlar üstünden başka adımlar birbirini izleme etmiştir. Amasya, Milli Mücadele'nin kalbidir."
