Amman
Ürdün'ün, Mescid-i Aksa'daki ihlaller dair İsrail Maslahatgüzarını Dışişleri Bakanlığına çağırması ve İsrail'in bu adıma cevap Amman'ı "barış çabalarına dokunca vermekle" suçlaması, "İki yurt arasındaki ilgiler baştan bozulur mu?" sorusunu gündeme getirdi.
Ürdün, 1994'te İsrail'le imzaladığı Vadi Araba Anlaşması kapsamında Kudüs'teki dini işlerden mesul yurt namına benimseme edildi. Yine 2013'te Ürdün Kralı 2. Abdullah ile Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas ortada imzalanan anlaşmaya uyarınca Kudüs ve oradaki kutsi mekanların korunması ve vasilik hakkı Ürdün'e verildi.
Ancak İsrail'in Kudüs'te Müslüman ve Hristiyanlara ilişik kutsi mekanlar üstündeki Haşimi vesayetini daima ihlal etmesi dü yurt arasındaki ilişkilerde gelgitler yaşanmasına hastalık oldu.
Eski İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu devrinde (2009-2021) gerilen ve Ürdün Kralı 2. Abdullah'ın Washington'daki müşterek toplantıda, "hiç bulunmadığı genişliğinde kötü" halinde tanımladığı ilişkilerde bulunan Başbakan Naftali Bennett devrinde salah kaydedildi.
İsrail polisi ve bağnaz Yahudi yerleşimcilerin Hamursuz Bayramı esnasında Mescid-i Aksa'ya gerçekleştirdiği akıbet baskınlarsa baştan gerilime hastalık oldu.
Ürdün, Kudüs ve kutsi mekanlar üstündeki vasilik hakkını arkalamak düşüncesince henüz aşkın politik vesait kullanmayı ve bu amaçla değişik platformlarda harekete geçerek bu ihlalleri arsıulusal arenaya taşımayı yeğleme etti.
Uzmanlara uyarınca ise İsrail, Ürdün'ün Kudüs dair delik gerisi edilemeyecek başat müşterek gösteriş oynadığını biliyor fakat Amman yönetimini "barış çabalarına dokunca vermekle" suçlayarak zat ihlallerinin üstünü örtmeye çalışıyor.
Mescid-i Aksa'da 15 Nisan'dan başlayarak 21 Nisan Perşembe gününe genişliğinde bitmeme fail baskınlar Ürdün-İsrail ilişkilerinin nazik etapta yer aldığı ve ayrıca salah devri öncesine dönülebileceği sinyalini verse de İsrail'in bu vaziyeti düzeltmeye çalışacağı ve Ramazan Bayramı'ndan sonradan dü yurt ortada fevk düzem görüşmeler olabileceği ihtimali üstünde duruluyor.
Mescid-i Aksa'da yaşananlar Arapların zayıflığının sonucu
Siyasi çözümleyici ve edip Abdulmehdi el-Katamin, AA muhabirine meydana getirdiği açıklamada, Mescid-i Aksa ilkin kazanmak kıl payı kâffesi Filistin topraklarında yaşanmış olan İsrail baskısının, hassaten Arap zayıflığının ve kimi Arap ülkelerinin akıbet zamanlardaki normalleşme hamlelerinin mübrem müşterek kararı bulunduğunu belirtti.
İsrail'deki baş döndürücü sağcı hükümetlerin yegâne müşterek çözüme inandığını, bunun da Filistinliler düşüncesince "alternatif vatan" bulunduğunu kaydeden Katamin, hakeza müşterek durumun Ürdün ilkin kazanmak kıl payı Arap ülkeleri, Batı ve Amerika çeşidinden reddedildiğine ayraç etti.
"İsrail anlaşmaları tanımamaya bitmeme ediyor. Kudüs'te yaşanmış olan akıbet vakalarla sarsılan Haşimi vesayeti, Tel Aviv yönetiminin anlaşmaları ihlalinin en belirgin örneğidir." diyen Katamin, Ürdün ile İsrail arasındaki fevk düzem görüşmelere karşın İsrail'in saldırganlığında müşterek bilinçlilik değişmediğini ve istediği devir Mescid-i Aksa'da ihlallerde bulunmaya bitmeme ettiğini söyledi.
Mescid-i Aksa saldırılarının arkası sıra Ürdün-İsrail ilişkilerinin mutluluk ve el düzeyinde şu anda aşkın biçimsiz halde bulunduğunu vurgulayan Katamin, şunları kaydetti:
"Halkın tutumu, arzu çıtasını, 1994'teki barış, 2016'daki doğal doğal taş yağı lambası ve 2021'deki su anlaşmalarını bozma etmeye ve İsrail büyükelçisini uç dışı etmeye varacak genişliğinde yükseltiyor. Devlet ise davranışlarında ölçülü müşterek diplomatlık yürütüyor. Burada çıta ihtimal Ürdün büyükelçisinin arka çağrılması ve İsrail büyükelçisinin de uç dışı edilmesi olabilir. Ürdün, Arap ülkelerinin ihanetlerinin ışığında bundan öteye geçemez."
İsrail, Ürdün'ü görmezden gelemez
Ürdün'de parlamentonun fevk kanadı Senatonun Dış İlişkiler Komisyonu üyesi ve emektar Enformasyon Bakanı Muhammed el-Mumeni ise Kudüs'teki vaziyeti "siyasi manada karmaşık" namına nitelendirdi.
İsrail'in Ürdün'e siyaseten ve matbuat marifetiyle saldırdığını ve bu önyargılı tutumun ortalığı gevşetmek namına henüz da alevlendirebileceğini kaydeden Mumeni, "İsrail, Ürdün'ün tutumunu Kudüs ve Mescid-i Aksa'daki hadiseler üstünden değerlendiriyor ve bunun gizli kapılar ardındakinden değişik müşterek davranış bulunduğunu düşünüyor." dedi.
İsrail'in bu tutumunun iç sebeplerden kaynaklandığını ve bunun da sulh sürecine işlev etmediğini tamlayan Mumeni, gene de Hamursuz Bayramı'nda kurbanlıkların Mescid-i Aksa'da sunulmasına müsaade vermemesi dolayısıyla bulunan hükümetin tutumunun evvelkinden dobra bulunduğunu savundu.
Mumeni, "Nefret söylemine akıbet verilmesi ve sonunda özgür Filistin devletinin kurulmasını güvence dibine takanak şümullü ve adaletli sulh düşüncesince İsrail kurumlarıyla hummalı müşterek izlemsel diyaloga girilmesi gerekiyor." diyerek konuştu.
Mumeni, Kral 2. Abdullah'ın, kutsi mekanlar üstündeki vasilik hakkından hareketle ABD'li ve Avrupalı yetkililerle Mescid-i Aksa'daki ihlallerin akıbet bulması düşüncesince şümullü müşterek diplomatlık yürüttüğünü ve İsrail'in ihlallerini yayma ettiğini aktardı.
Bayramdan sonradan dü yan ortada hummalı musahabe trafiği olabileceğini öngören Mumeni, "İsrail, Filistin ile Ürdün arasındaki siyasi, nüfus bilimsel ve coğrafi bağdan çevre Amman yönetimini görmezden gelemeyeceğini biliyor." dedi.
Ürdün'ün çabaları İsraillilere arka hamle attırdı
Al El-Beyt Üniversitesinden Siyasi Bilimler Profesörü Sayil es-Serhan ise İsrail'in Ürdün'ün çalışmalarını baltalamaya çalıştığını fakat bunun, Filistin'in konumunun ve Haşimi vesayetinin desteklenmesi düşüncesince Arap devletleri bazında şümullü toplantılar düzenlenmesiyle sonuçlandığını söyledi.
Serhan, "Bu, Filistin meselesinin Ürdün'ün aut siyaseti düşüncesince ne derece ehemmiyetli bulunduğunu ortaya koyuyor. Ürdün'ün çabaları meyvesini verdi, İsrailliler tutumlarında ve eylemlerinde hassaten de kurbanlıkların sunulmaması dair arka hamle attı." ifadelerini kullandı.
İsrail'in umumi namına toptan sistemin, hususi namına da bölgenin zarfında bulunmuş yer aldığı vaziyetten yararlanma ederek kendine yarar sağlamaya çalıştığını korumak için çaba sarfeden Serhan, "Şüphesiz ki, İsrail'in bu uygulamaları bitmeme ederse Ürdün'le ilişkileri bozulur ve ihtimal de Netanyahu devrinde yer aldığı kıl payı karşıt duygu yaşanabilir." dedi.
Serhan, ilkin Amerika kazanmak kıl payı arsıulusal aktörlerin, alanda müşterek arbede çıkmasını engel kazanmak düşüncesince İsrail'e bası uygulamaya çalıştığını laflarına ekledi.
