İstanbul
İran, kazançlı yaptırımların kaldırılması düşüncesince aylardır Viyana'da muhataplarıyla müzakereleri sürdürürken ciddi ortağı adına bildik Rusya'nın Washington yönetiminden güvence istemesi nükleer anlaşma görüşmelerine boşluk verilmesine bozukluk oldu.
Nükleer anlaşmanın baştan yaşama geçirilmesi ve İran'a meri yaptırımların kaldırılması üzere Avusturya'nın başkenti Viyana'da güzeşte sene başlamış bulunan görüşmelerde boşluk ayında 8. tuğra geçilmişti. Ancak Rusya'nın 24 Şubat'ta Ukrayna'ya saldırısı üstünde Batı'nın bu ülkeye müteveccih ciddi müeyyide kararlarını açıklaması hemen sonra Moskova yönetiminin güvence şartını ortaya atması 11 aydır devam eden görüşmeleri çıkmaza soktu.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 5 Mart'ta icra ettiği açıklamada, "ABD'li meslektaşlarımızdan, (Ukrayna mücadelesi sonrası Rusya'ya müteveccih başlatılan) acemi yaptırımların Rusya'nın İran'la ekonomik, ticaret, envestisman ve uygulayım bilimi transferinde özgürcesine teşrikimesai yapmamıza bariyer olmadığını içeren mukayyet müşterek güvence istedik." dedi. Bu ifadeler İran'da birtakımı politik analizler çeşidinden Rusya'nın Viyana görüşmelerini menfi yönde tesir çabaları adına yorumlandı.
AA muhabirine mütekellim İranlı düzeltmeci açık oturum Dr. Ahmed Zeydabadi, Rusya'nın güvence talebinin Viyana görüşmelerini menfi yönde etkilediğini düşünüyor.
Nükleer anlaşmanın yaşama geçmesinden sonradan İran'la ticari ilişkilerinin yaptırımlar zımnında durdurulmaması garantisi istemesinin Moskova'nın çıkarları açısından anlaşılır bulunduğunu dile getiren Zeydabadi, "Aksi takdirde anlaşmanın taraflarından birisi bulunan Rusya nükleer anlaşmanın yaşama geçirilmesiyle müşterek kazanç elde edemeyeceği üzere bundan dokunca görecektir." ifadelerini kullandı.
"İran'ın çıkarları tehlikeye girebilir"
Rusya'nın bu adımıyla İran'ın çıkarları açısından dü probleminin ortaya çıktığını dile getiren Zeydabadi, şunları söyledi:
"Birincisi; Rusya'nın güvence talebi, meydanda müşterek biçimde nükleer anlaşmanın engellenmesi yahut sonuncu anlaşmaya muvasalat süresinin uzatılması anlamına gelmektedir. İkincisi; şayet İran, Rusya'nın dünyayla biricik tecim kanalı biçimine gelirse, Moskova bu kanaldan en fevk faydayı kesbetmek isteyecektir ve İran'dan talepleri gün günden artacaktır. Bu durumda, Rusya'ya gereğinden müşterek tomar yakınlaşmış bulunan İran, bu taleplere huzur çıkamayabilir ve bu vaziyette kişi çıkarları tehlikeye girebilir. Bu dü yönden Rusya'nın güvence talebi İran düşüncesince baş döndürücü zararlıdır. Tabii bu istem Rusların kişi çıkarları açısından mantıksız değildir."
"İran halkı Rusya'ya güvenmez"
İran-Rusya ilişkilerinin geçmişine bakılınca müşterek güvenlik sorunundan uydurma edilebileceğini kaydeden Zeydabadi, "İran halkı Rusya'ya güvenmez. Ama yönetim, başta muhafazakarlar, ABD'ye huzur Rusların çıkarlarını koruyacaklarına inanıyorlar ve müşterek çeşit güvenlik duyarak ona benzeyen olmaya çalışıyorlar." dedi.
Zeydabadi, Rusya'nın nükleer anlaşmaya bariyer çıkarmasıyla ilgilendiren İran devleti içerisindeki muhafazakarların ikiye ayrıldığına dikkati çekerek, "Nükleer anlaşmaya huzur olanlar, Rusya'nın bu adımından sevinme duyuyorlar. Nükleer anlaşma sağlanırsa Amerika ve Batılı ülkelerle münasebat yumuşayabilir bu da tutucu kesimin iç siyasetteki yerini tehlikeye düşürebilir sanarak düşünüyorlar." sanarak konuştu.
Çeşitli sorunlarla huzur karşıya bulunan hükümetin ise Rusya'nın bu çıkışından tasalı bulunduğunu tamlayan Zeydabadi, bu rahatsızlığı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in şimşeklerini üstlerine çekmemek ve içeride Batı'ya yönelişi istemedikleri düşüncesince açık açık dile getirmediklerini söyledi.
Zeydabadi, "İran yönetimi Rusya'ya tepkime göstermeyi erteleyecektir. Fakat gergi peşi sıra bu problemi çözmeye çalışacaklardır. Eğer bunu gergi peşinde çözemezlerse o takdirde müşterek durum alacaklardır." değerlendirmesinde bulundu.
ABD ve İran'ın Rusya'yı mütalaa haricinde tutarga öbür taraflarla anlaşma ihtimaline bağlı ise Zeydabadi, "Rusya, taraflardan birisi ve bu anlaşmada oranı var. taraflardan birinin imzası olmaksızın bu anlaşma beklenir olmaz. Ancak esbak anlaşma lağvedilir ve adına apayrı müşterek anlaşma yapılırsa o takdirde olur." dedi.
"Asıl madde İran'ın evren yer yağı pazarına ulaşımının önüne geçmek"
İranlı Uluslararası İlişkiler Uzmanı Dr. Mehdi Mutahharniya, nükleer anlaşmaya yaklaşılmışken Rusya'nın akıbet anda oyunun kurallarını değiştirdiğini söyledi.
Mutahharniya, "Her ne derece korkuyla beklenti ortada birtakımı görüşülmesi müstelzim konuların kalmış olduğu söylense de umumi adına müşterek anlaşmaya varmaya yaklaşıldığı tabir ediliyordu. Anlaşmaya varılacağı bekleniyordu. Dışişleri bakanlarının anlaşmaya akıbet yolunu hasretmek düşüncesince Viyana'da müşterek araya gelmeleri konuşulurken, Ukrayna vakasının pırtlak vermesiyle Rusya'nın bu güvence rıza konusu gündeme geldi." dedi.
ABD ve Batılı devletlerin Ukrayna mücadelesi hemen sonra Rusya'ya uyguladıkları yaptırımların İran'a meri yaptırımları geçtiğini dile getiren Mutahharniya, şunları kaydetti:
"Asıl madde İran'ın evren yer yağı pazarına ulaşımının önüne geçmek. Her ne derece İran Rusya'yı ciddi kuma abuhava adına adlandırsa da dü ülke, erke piyasasında rakip ülkelerdir. Rusya bundan dolayı akıbet anda güvence talebini gündeme getirmiştir ve mütalaa masasını yıktı. Bir anlaşmaya varılmanın akıbet merhalesinde gelinmişti ki, Rusya akıbet anda oyunun kuralını değiştirdi."
Viyana nükleer müzakereleri
İran'ın nükleer faaliyetleri mevzusundaki Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) adına bilinen anlaşmanın ilki, 2015 yılında, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 5 sürekli üyesi (İngiltere, ABD, Çin, Fransa, Rusya) ile Almanya ve İran ortada imzalanmıştı.
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 2018'de ülkesini biricik yönlü adına anlaşmadan incizap sonucu hemen sonra İran'a müteveccih kazançlı yaptırımlar gene uygulamaya konulmuştu. Bunun üstünde Tahran yönetimi nükleer faaliyetlerine kademeli adına art dönmüştü.
KOEP'in baştan yürürlüğe konulması üzere muhit Nisan 2021'de Avusturya'nın başkenti Viyana'da görüşmelere başlamıştı.
