Kudüs
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile İsrailli mevkidaşı Isaac Herzog ortada sonuç çağda gelişen diyalog ve Herzog'un 9-10 Mart'ta Türkiye'ye yapacağı ziyaret, Türkiye ve İsrail ilişkilerini baştan gündeme taşıdı.
Türkiye, 14 Mayıs 1948'de duyuru edilen İsrail devletini, 28 Mart 1949'da tanıdı. Tel Aviv yönetimini tanıdığı bulunan karşı ülkelerden bir tanesi şekilde Türkiye, münasebetlerini çapraz çıkar, insanoğlu hakları ve devletlerin ferman haklarına hürmet temelinde şekillendirdi.
İlişkilerdeki iniş-çıkışlar şişman seviyede İsrail'in Filistin'e müteveccih eylemlerinden kaynaklandı. Türkiye’nin İsrail nezdindeki diplomatik faaliyetleri 7 Ocak 1950’de sefirlik şekilde oluşturulan Tel Aviv temsilciliğine karşı hizmet şefinin atanmasıyla başladı.
Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere ortada 1955’te kurulan Bağdat Paktı’nın, İsrail tarafında endişeyle karşılanması, Tel Aviv-Ankara hattına menfi yansıdı.
Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı millileştirmesi ilişkin Süveyş Kanalı’nda hisseleri mevcut İngiltere ve Fransa ile duyurulmayan görüşmeler yürüteç İsrail’in, 29 Ekim 1956’da Mısır topraklarına er çıkarmasını Türkiye gıcırtı etti.
İki diyar arasındaki ilişkiler, 26 Kasım 1956’da işgüderlik seviyesine indirilirken, durumun emektar biçimine dönmesi düşüncesince aradan 7 sene geçti.
1967 mücadelesi arayı açtı
İsrail’in 1967’de Mısır’a anide saldırısıyla başlamış bulunan ve Doğu Kudüs’ü, Batı Şeria’yı, Sina Yarımadası'nı ve Suriye’deki Golan Tepeleri’ni karışma etmiş olduğu Altı Gün Savaşları’nda Ankara, Arap ülkelerinden yana davranış aldı.
Türkiye, İsrail’in Golan ve Kudüs engelleme karışma etmiş olduğu yerlerden çekilmesini istedi. 1970'lerde düet ilişkilere iticilik bilge oldu.
Mescid-i Aksa'nın 1969'da kundaklanmasının peşi esna 1975'te BM Genel Kurulu’nda "Siyonizmin eş cins rasizm olduğu" yönündeki değişmeyen tasarısına Ankara'nın dayanak vermesine ve Filistin Kurtuluş Örgütü'nü tanımasına, İsrail tepkime gösterdi.
İkili ilişkiler, 1 Ocak 1980 bakımından büyükelçilik seviyesine yükseltildi. 30 Temmuz 1980'de İsrail’in Doğu Kudüs’ü eklenmiş ve Kudüs’ü sonsuz başşehir duyuru etmesi ilişkin Türkiye, Kudüs Konsolosluğunu kapatarak, Tel Aviv'deki temessül seviyesini en ast düzeye indirdi.
1986'da işgüder düzeyine çıkarılan ilişkiler, eş sene sonradan başlamış bulunan Filistin İntifadası ve peşi esna Türkiye'nin 15 Kasım 1988'de bağımsızlığını duyuru fail Filistin devletini tanıması ile sakinlik zamanına girdi.
Diplomatik temsilin büyükelçilik seviyesine ulaşması ise 6 sene sonradan beklenir oldu.
İkili münasebat 90'larda ivme yakaladı
Türkiye'nin, İsrail'in BM'de temsilini zecrî 1989 günlü değişmeyen tasarısına ret oyu vermesi ilişkilerde detant periyodunu başlattı.
Bu arada, Madrid Konferansı'yla başlamış bulunan Orta Doğu sulh süreciyle Arap-İsrail gerilimindeki potansiyel farkı eksilme eğilimine girdi. 1991'de Filistin ve İsrail, Ankara'daki temsilciliklerini büyükelçilik düzeyine yükseltti. Bu adımı, Türkiye'nin Kudüs'teki başkonsolosluk faaliyetlerinin başlaması izledi.
Taraflar 1994'te güvenlik, 1996'da askeri bölgede terbiye ve teşrikimesai anlaşması imzaladı. Savunma sanayinde teşrikimesai ve başıboş tecim anlaşmalarının peşi esna Türkiye, İsrail ve Amerika donanmaları 1998'de Akdeniz’de kuma manevra düzenledi.
Şaron'un sulh karşıtı tutumu
1990'larda Orta Doğu sulh süreciyle mevrut havanın da etkisiyle gelişen Türkiye-İsrail münasebetleri, zamanın Başbakanı Ariel Şaron'un sulh karşıtı radikalizmi hasebiyle bozuldu.
Mescid-i Aksa'ya 2000 senesinde provokatif eş görüşme önleyen Şaron, İkinci İntifada'nın başlamasına sebep oldu. Şaron'un Filistinlilere gönül rahatlığı enine boyuna kaba eş yöntem izlemesi, Türkiye ile ilişkilerini de bozdu.
Beş sene sonradan ilişkilerin iyileştirilmesine müteveccih adımlar atıldı. Dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan 4 ay arayla İsrail ve Filistin'i görüşme etti.
İsrail'in 12 Temmuz 2006'da Lübnan'a ve 27 Aralık 2008'de Gazze Şeridi’ne saldırması, Türkiye'den şişman tepkime aldı.
2009 yılı başlangıcında Davos’ta planlı Dünya Ekonomik Forumu’ndaki eş celsede emektar İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’in Gazze saldırılarını meşrulaştıran lafları ve diplomatik sınırları ihlal fail davranışı karşısında zamanın Başbakanı Erdoğan, tepkisini gösterdi.
Erdoğan'ın arsıulusal kamuoyunda "one minute" çıkışı şekilde hatırlanan tepkisi, Arap halkoyu ilkin edinmek kabilinden kâffesi dünyada eko uyandırdı.
Erdoğan'ın Peres’e "Sesinin benden aşırı faziletli çıkması eş suçluluk psikolojisinin gereğidir. Öldürmeye ulaşınca siz öldürmeyi aşırı güzel bilirsiniz. Plajlardaki evlatları elbette öldürdüğünüzü elbette vurduğunuzu aşırı güzel biliyorum." laflarıyla verdiği yanıt ve "Davos benim düşüncesince bitmiştir" sanarak oturumu ayrılma etmesi derinlemesine müddet gündemde kaldı.
2009 sonbaharı ve 2010 başlarında İsrail'in Türkiye'de piyasaya çıkan birtakım dizilerde namına hasımlık yapıldığı nedeni öne sürülerek Dışişleri Bakanlığına davetli Türk Büyükelçisi’ni adi koltukta oturtma nezaketsizliğinden çevre dü diyar arasındaki potansiyel farkı baştan yükseldi.
Kırılma noktası: İsrail'in Mavi Marmara saldırı
31 Mayıs 2010'da gerçekleşen Mavi Marmara katliamı ilişkilerdeki en şişman ilenç noktalarından oldu.
İsrail, Gazze'ye müteveccih kuşatmayı deşmek kabilinden insanca iane götürücü konvoya arsıulusal sularda karışma etti. Gemide 9 Türk yurttaşı katledildi. Ağır vurulan 1 yurttaş da henüz sonradan yaşamını kaybetti.
Türkiye, olayın peşi esna Tel Aviv Büyükelçisi'ni arka çekerken, İsrail’den hemen defo dilemesini, kurbanların ailelerine ödence ödemesini ve Gazze’deki kuşatmayı kaldırmasını istedi.
İsrail’in hamle atmaması ilişkin Türkiye ilişkileri minimum seviyeye indirdi. Diplomatik temsili işgüder seviyesine düşürdü ve kâffesi askeri anlaşmaları askıya aldı.
Mavi Marmara'nın peşi esna normalleşme süreci
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, 22 Mart 2013'te Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı telefonla aradı. Mavi Marmara katliamındaki dirilik kayıpları ve yaralanmalardan çevre İsrail namına Türk halkından defo diledi. Erdoğan, özrü Türk halkı namına ikrar etti.
Türkiye ile İsrail ortada "Tazminata İlişkin Usul Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı", 20 Ağustos 2016'da TBMM Genel Kurulunda ikrar edildi.
İsrail, üstünde uygun kalınan Mavi Marmara vakasında yakınlarını kaybeden ailelere ödenecek 20 milyon dolarlık tazminatı Eylül 2016'da Türkiye'ye gönderdi.
İki ülkenin uygun kalmış olduğu eş başka dolambaç olarak, Gazze’ye müteveccih yaptırımların hafifletilmesi ve insanca koşulların iyileştirilmesi kapsamında, Türkiye'nin gönderilmiş olduğu insanca yardımlar Gazze'ye ulaştırıldı.
Trump'ın Kudüs sonucu ve Gazze saldırıları
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 6 Aralık 2017'de Kudüs'ü "İsrail'in başkenti" şekilde tanıması ve ülkesinin Tel Aviv'deki büyükelçiliğini 14 Mayıs 2018'de yöntemince Kudüs'e taşıması bölgede infiale kere açtı.
Abluka altındaki Gazze sınırında, ABD'nin büyükelçiliğini Kudüs'e taşıması ve İsrail'in yapılış sene dönümü bulunan Nekbe'nin (Büyük Felaket) 70. yılını gıcırtı buyurmak düşüncesince gösteriler düzenlendi.
Gösterilere karışma fail İsrail askerlerinin saldırılarında 60'tan eş tomar Filistinli yaşamını kaybetmiş, 3 binden ilavesi yaralanmıştı.
Ankara, Gazze sınırındaki hadiseler hasebiyle İsrail'in tutumunu gıcırtı ederek, İsrail'in Ankara Büyükelçisi Eitan Naeh'i Dışişleri Bakanlığına çağırdı ve eş müddet ülkesine dönmesini istedi.
Tel Aviv yönetimi de benzeri eş hamle atarak, Türkiye’nin Filistin nezdindeki Kudüs Başkonsolosu Büyükelçi Gürcan Türkoğlu’nu Dışişleri Bakanlığına çağırdı ve Türkiye’ye dönmesini istedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Herzog ortada normalleşme adımları
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile 7 Temmuz 2021'de göreve mevrut acemi İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ortada gelişen diyalog, Türkiye ve İsrail ortada baştan normalleşme adımlarının atılmasını sağladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 12 Temmuz 2021'de mevkidaşı Herzog ile telefon görüşmesi yaparak, göreve başlaması zımnında kutlama etti.
Türkiye-İsrail ilişkilerinin, Orta Doğu'nun güvenliği ve istikrarı bakımından şişman ehemmiyet taşıdığını vurgulayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, dü diyar ortada enerji, gezim ve uygulayım bilimi ilkin edinmek kabilinden ayrışık bölgelerde faziletli eş teşrikimesai potansiyeli bulunduğunu tabir etti.
Herzog da 24 Temmuz 2021'de Türkiye'nin Tel Aviv Büyükelçiliğinin eş etkinliğinde videoteyp konuşma yöntemiyle meydana getirdiği konuşmada, şunları söyledi:
"Geçen günlerde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve bölgedeki gayrı liderler ile görüştüm. Eminim ki eş masa çevresinde kıraathane eşliğinde toplandığımızda, halis muhlis sahamızı kültürel ve gayrı mevzularda iş birliğiyle henüz güzel eş geleceğe taşıyabiliriz."
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 3 Şubat'ta Ukrayna'ya hareketinden evvela düzenlemiş olduğu matbuat toplantısında, İsrail Cumhurbaşkanı Herzog'un mart ayının ortalarında Türkiye'yi görüşme edeceğini belirtti. Erdoğan, "Bu ziyaretle bu arada düet ilişkilerimizi, geleceğe müteveccih aşırı henüz eş tomar eş zemine müspet istikamette oturtmanın gayreti ortamında olacağız." dedi.
Son şekilde İsrail Cumhurbaşkanı Herzog, güzeşte ay Kovid-19 testi zait çıkan Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı telefonla arayarak önceki olsun dileklerini iletti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da Twitter hesabından meydana getirdiği paylaşımda, "geçmiş olsun" dileğinde mevcut mevkidaşı Herzog'a teşekkürname etti.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığından meydana getirilen açıklamaya göre, 9-10 Mart'ta gerçekleşecek görüşme esnasındaki görüşmelerde düet ilişkiler, kâffesi boyutlarıyla gözden geçirilecek.
İsrail Cumhurbaşkanı Herzog, 2008'den buyana Türkiye'yi görüşme fail karşı İsrailli şef olacak.
Görüşmelerde Türkiye ile İsrail arasındaki iş birliğinin geliştirilmesi düşüncesince atılabilecek adımların ele alınmasının birlikte güncel, lehçe ve arsıulusal meselelerle ilişik düşünüm alışverişinde bulunulması öngörülüyor.
