İstanbul
Dünya ekonomileri, bitap başladığı 2021 senesinde en iri imtihanı az ürem ve yükselen şişkinlik karşısında verdi. Kovid-19'un ekonomilerde yarattığı bu tahribatı bertaraf etmek gibi güzeşte sene üstün dereceli düzeyde finansal ve akçasal desteklere başvuran ülkeler, evvel çeyrekte rastgele ne denli aşıların yaygınlaşmasıyla şen ortak dem alsa da salgında ortaya çıkan acemi varyantlar sonrası baştan ek baskıcı tedbirlere başvurdu. Bu durum, biçim bankalarının 2020'de devreye almış bulunduğu müzahir dünyalık politikalarını evvel çeyrek süresince sürdürmelerini yanında getirdi.
Bu dönemde, Amerika Merkez Bankası (Fed) siyasa faizini değiştirmeyerek 0-0,25 aralığında bırakırken, istihdam ve şişkinlik hedefleri sağlanana denli dünya malı alımlarının bitmeme edeceği yönlendirmesini korudu. Bununla baş başa mart ayında ABD'de şişkinlik beklentilerindeki telaşlı yükseliş, Fed'in dünyalık politikasında er ortak sıkılaşma ihtimali tartışmalarını başlattı. Bu evolüsyon sonrası ABD'nin 10 salname tahrif faizleri 1 Mart'ta yüzdelik 1,7760 ile senenin en faziletkâr seviyesini gördü. Mali tarafta ise hanuman ayında göreve süregelen Amerika Başkanı Joe Biden, mart nihayetinde Kovid-19 salgınının etkileriyle savaşım kapsamında 1,9 trilyon dolarlık iktisadi dayanak paketini onayladı.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) tarafında şimdi "güvercin" ortak tonun bilge bulunduğu evvel çeyrekte, getiri oranları ve Pandemi Acil Alım Programı (PEPP) büyüklüğünde değişikliğe gidilmezken endamsız vadede iktisadi belirsizliklerin bitmeme etmesi dolayısıyla hepsi araçlarla lazım ayarlamaların yapılabileceği mesajıyla piyasalara inanma verildi.
Asya'da ise Japonya Merkez Bankası'nın (BoJ) dünyalık politikasını şimdi da esnetecek kararlar almış bulunduğu görüldü. Banka, mart ayındaki toplantısında Eylül 2016'dan sonraları evvel kere dünyalık politikasını şümullü ortak halde değerlendirerek mevki tahvili getirilerine müteveccih gaye izole bant aralığını genişletti.
Öte taraftan Amerikan borsasında, içtimai iletişim araçları platformu Reddit üstünden örgütlenen ortak kadro ıvır zıvır yatırımcının alımlarıyla videoteyp aldatmaca satıcısı GameStop'ın şimdi evvela 17 dolar yöresinde seyreden kayar fiyatı 483 dolara denli çıktı. Küçük yatırımcıların ortak araya gelmiş şekilde Wall Street devlerine erinç savaşı adına tarihe güzeşte olayın apayrı kayar senetlerine de sıçrayabileceği endişeleri piyasalarda volatiliteyi artırdı.
Yurt ortamında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) şubatta mecburi cevap rakamlarını 200 temel benek artırmasının ardından, mart ayında da önden yüklemeli getiri artırımına gitti. Banka, şişkinlik görünümü üstünde oluşan fevk taraflı riskler dolayısıyla siyasa faizini yüzdelik 17'den yüzdelik 19'a yükseltti. Mart ayının nihayetinde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile TCMB Başkanı Naci Ağbal görevinden alınarak, hesabına Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu atandı.
Tüm dünyada enflasyonda yükselişin sayılara yansıyarak tedirginlikleri artırdığı evvel çeyrekte, ürem tarafında ise devletlerin 2020 bilançosu muhtemelen oldu. Amerika ekonomisinin yüzdelik 3,5 küçülerek 1946'dan beri en çirkin performansını kaydettiği 2020'de, Avrupa Birliği (AB) ekonomisi de yüzdelik 6,4 daraldı. Bu devirde Çin yüzdelik 2,3 ve Türkiye yüzdelik 1,8 büyüyerek G20'nin en dobra başarım yayınlayan dü ekonomisi oldu. Açıklanan veriler sonrası arsıulusal kasıntı ve firmaların Türkiye'ye bağlı ürem beklentilerini fevk taraflı rötuşlu etmiş bulunduğu görüldü.
Borsa İstanbul AŞ'nin kayar sahası açma seansında ayaklık değişikliğine gittiği evvel çeyrekte, BIST 100 endeksi hanuman ve ıvır zıvır ay aylarında yataya andıran ortak ilerleyiş izlemesinin arkası esna martta yüzdelik 5,4 bedel kaybetti. Endeks böylecene evvel çeyreği yüzdelik 5,8 düşüşle 1.391,73 puandan tamamladı. Yıla 7,43 seviyelerinden süregelen dolar/TL ise evvel çeyrekte yüzdelik 11'e andıran bedel kazanarak mart ayını 8,2489'dan kapattı.
Yatırımcıların tahrif sanayisine yönelmesi ile altının ons fiyatında evvel çeyrekte yüzdelik 10,2'lik kaba ortak azalma yaşanırken, bire ortak süreçte habitat ortamında gr. giranbaha yüzdelik 0,3'lük bedel kaybıyla 452,6 liraya geriledi. Türkiye'de derinlemesine vadeli tahrif faizleri ise yıla başladığı yüzdelik 12,9 seviyelerinden yükselişe geçerek mart nihayetinde yüzdelik 18,86'ya çıktı.
Yılın ikinci çeyreği bakımından baştan ivme ele geçiren acemi insan koronavirüs (Kovid-19) hikâye sayıları ve değişinim endişeleri, salgının gidişatına ve ekonomilere müteveccih belirsizlikleri artırdı. Rekor düzeyde finansal ve akçasal teşviklerin bitmeme etmiş bulunduğu ve nice ülkede kısıtlamaların baştan devreye alındığı bu süreçte, şişkinlik beklentilerindeki yükselişin sürmesi ise biçim bankalarını köşeye sıkıştırdı.
Fed'in faizlerde ve dünyalık politikasında değişikliğe gitmediği ikinci çeyrekte, Fed Açık Piyasa Komitesi (FOMC) yetkililerinin lafla yönlendirmeleri ise enflasyondaki yükselişin "geçici mi mihman mı?" bulunduğu dair fikir ayrılığını ortaya koydu. Söz konusu ayrışma, bankanın dünya malı alımlarının azaltılması (tapering) döneminin ne devir başlatılacağına ilişikli tartışmaların mayıs kocaoğlan tutanaklarına yansıması ile sonuçlanırken, böylecene dünyalık politikalarında normalleşmenin evvel sinyali de mevdu oldu. Tutanakların arkası esna Fed Başkanı Jerome Powell'ın, "faiz artırımlarının tapering döneminin yapılmasından sonraları gerçekleşeceği" yönlendirmesi yatırımcılara şen ortak dem aldırsa da Amerika Hazine Bakanı Janet Yellen'ın ekonominin çok ısınmasını engel olmak düşüncesince oranlarının az buçuk çoğalması gerekebileceğini belirtmesi ile riziko algısı baştan yükseldi.
Bu süreçte açıklayan verilerin iktisadi toparlanmayı konfirmasyon etmesi riziko iştahını desteklerken, toptan ekonomiye bağlı 2021 yılı ürem tahminini Uluslararası Para Fonu (IMF) yüzdelik 5,5'ten yüzdelik 6'ya, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) yüzdelik 5,6'dan yüzdelik 5,8'e ve Dünya Bankası yüzdelik 4'ten yüzdelik 5,6'ya yükseltti. Açıklanan evvel çeyrek ürem sayıları ise iktisadi toparlanmanın devletler ortada ayrıştığını gösterdi. İlk çeyrekte Amerika ekonomisi yüzdelik 6,4 büyürken, Avro Bölgesi ekonomileri yüzdelik 1,8 ve İngiliz ekonomisi yüzdelik 1,5 küçüldü.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) tarafında ikinci çeyrek süresince faizlerde ve Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nda (PEPP) değişikliğe gidilmezken, enflasyonun akıbet devirde yükseldiği, fakat ekonomide mükemmel toparlanma sağlanana denli teşviklere akıbet verilmeyeceği vurgulandı.
Asya'da ise Japonya Merkez Bankası (BoJ), faizlerde ve dünyalık politikasında değişikliğe gitmemesine mukabil salgının etkilerine erinç finansman desteği sağlamış bulunduğu hususi programının süresini 6 ay uzattı ve hava değişikliğiyle savaşım düşüncesince acemi ortak kaynak mizan programı açıkladı. Öte taraftan bankanın projeksiyonları enflasyonun 2023 finansal senesinde yüzdelik 1 olacağını ortaya koyarak, 8 senedir BoJ Başkanlığı vazifesini tay tay arabası Haruhiko Kuroda'nın ultra cansız dünyalık politikalarına mukabil 10 salname devir diliminde yüzdelik 2'lik şişkinlik hedefini tutturamayacağına ayraç etti.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafında ise ikinci çeyrekte siyasa faizi yüzdelik 19 düzeyinde korunurken, Çin Merkez Bankası (PBoC) ile 30 Mayıs 2019'da imzalanan düet dünyalık takası (swap) anlaşması 35,1 bilyon müfret ve 23 bilyon Çin yuanı artırılarak mecmu 46 bilyon müfret ve 35 bilyon Çin yuanına çıkarıldı.
Söz konusu gelişmelerle Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi, nisanda yüzdelik 0,44 ve mayısta yüzdelik 1,62 yükselmesinin arkası esna haziranda yüzdelik 4,5 geriledi. Endeks böylece, ikinci çeyreği yüzdelik 2,54 bedel kaybıyla 1.356,34 puandan tamamladı. Dolar/TL ise 7,98-8,81 bandında seyrettiği ikinci çeyreği eski çeyreğe nazaran yüzdelik 5,6 artışla 8,7086'dan kapattı.
ABD'nin 10 salname tahrif faizleri ikinci çeyrekte azalma trendine girerek yüzdelik 1,75 seviyelerinden yüzdelik 1,35'e denli gerilerken, Türkiye'de derinlemesine vadeli tahrif faizleri yüzdelik 17 sınırına denli indi. Altının ons fiyatı ise april ve mayıs aylarında sırayla yüzdelik 3,6 ve yüzdelik 7,8 yükselmesinin arkası esna haziranda Fed'in normalleşme periyodunu münakaşaya açmasıyla yüzdelik 7,2 gerileyerek kazançlarının iri ortak yönünü art verdi ve ikinci çeyreği 1.770,44 dolardan tamamladı. Aynı süreçte habitat ortamında gr. altının fiyatı ise kurdaki yükselişin etkisiyle yüzdelik 9,5'lik artışla 495,7 liradan kapandı.
Dünya genelinde hikâye sayılarının temmuzda akıbet ayların en faziletkâr seviyelerine çıkması salgında dördüncü dalavere endişelerini güçlendirirken, nice ülkede acemi kısıtlamaların gündeme gelmesi toptan piyasalar üstünde edisyon yarattı. Diğer taraftan besin ve erke fiyatlarındaki artma dolayısıyla enflasyonun beklenenden şimdi derinlemesine ortak müddet faziletkâr seviyelerini koruyacağı yönündeki görüşler ciddilik kazandı. Açıklanan veriler de faziletkâr şişkinlik endişelerini destekledi.
Bu dönemde, ABD'de şişkinlik haziranda yüzdelik 5,4 ile 13 senenin en faziletkâr artışını kaydetti. Almanya'da ise temmuzda yüzdelik 3,8 bulunan salname enflasyon, ağustosta yüzdelik 3,9'a çıkarak Aralık 1993'ten beri en faziletkâr seviyeyi gördü. İngiltere'de ağustosta yüzdelik 3,2 ile 9 senenin en faziletkâr seviyesine vasıl enflasyon, Avro Bölgesi'nde yüzdelik 3'le akıbet 10 senenin zirvesinde gerçekleşti.
Tüm bunlara Çinli taşınmazlar firması Evergrande'nin dü tahrif faizi ödemesini gerçekleştirememesi ve erke krizinin toptan iktisadi aktiviteye bağlı beklentileri zararlı etkilemesi eklenince, toptan riziko algısı zararlı etkilendi. Bu gelişmelerle dünyanın önde mevrut vatan borsalarında orak ayı ve ağustos ayında yaşanmış bulunan yükseliş, eylülde yerini düşüşe bıraktı. Söz konusu ayda borsalar ABD'de averaj yüzdelik 5'e yakın, Avrupa'da yüzdelik 2'nin üstünde bedel kaybetti.
Merkez bankaları cephesinde, Amerika Merkez Bankası (Fed), siyasa faizinde ve dünya malı alımlarında değişikliğe gitmediği üçüncü çeyrekte, dünyalık politikasının çalışan uygulanması ve derneşik ortalık işleyişini sübvanse etmek düşüncesince 2 acemi ürem programı açıkladı. Sözle yönlendirmeler kapsamında ise Fed Başkanı Jerome Powell'ın Jackson Hole toplantısında meydana getirdiği konuşmada, istihdam piyasasındaki toparlanmanın bitmeme etmesi yerinde dünya malı alımlarının azaltılmasına (tapering) bu sene başlanabileceğini, getiri artırımı dair canı tez davranılmayacağını belirtmesi öne çıktı. Böylece tapering döneminin bu sene ortamında başlamış olacağı sinyali mevdu oldu.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) tarafında ikinci çeyrek süresince getiri oranları ve Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nın (PEPP) mecmu büyüklüğünde değişikliğe gidilmezken, tahrif alımlarının akıbet dü çeyreğe gereğince şimdi az çabucak olabildiği duyuruldu. Banka ayrıca, getiri oranlarına bağlı lafla yönlendirmesinde değişikliğe giderken, PEPP kapsamındaki alımların ara ayında ele alınacağı sinyalini verdi.
Japonya ve Çin biçim bankaları tarafında ise dünyalık politikalarında davranışlarında ölçülü ve dengeli duruşun ikinci çeyrekte bitmeme etmiş bulunduğu görüldü.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), eylülde 16 ayın arkası esna evvel kere getiri indirimine tedricen siyasa faizini 100 temel puanlık azalttı ve yüzdelik 18'e çekti. Banka, bahis konusu kararın dünyalık politikasının etkileyebildiği istem unsurları, atom çekirdeği şişkinlik gelişimleri ve bildirme şoklarının yarattığı etkilerin ayrıştırılmasına müteveccih analizlerin değerlendirilerek alındığını bildirdi. Aynı ay ortamında Türk lirası mecburi karşılıkların döviz cinsinden organizasyon edilmesi olanağı maksimum oranını yüzdelik 10'dan sıfıra çekici TCMB, döviz cinsinden mevduat/katılım fonuna makbul mecburi cevap rakamlarını ise hepsi mehil dilimlerinde 200 temel benek artırdı. Banka ayrıca, Güney Kore Merkez Bankası'yla da 17,5 bilyon müfret (2,3 trilyon Güney Kore wonu) swap anlaşması imzaladı.
Uluslararası kasıntı ve şirketler üçüncü çeyrekte Türkiye'ye bağlı ürem beklentilerini ortak kere şimdi fevk taraflı rötuşlu ederken, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), iri ihtiyati tedbirler kapsamında itibar kartlarında taksitlendirme sürelerini kuyum, möble ve elektrikli kayıt alımlarında 3'er ay, araç alımlarında itibar mehil sınırlarını sonuncu satmaca değerlerine gereğince 12'şer ay indirdi.
Öte taraftan BDDK, april ayında yürürlüğe giren yönetmeliği kapsamında artırım finansman faaliyeti tay tay arabası fakat koşulları sağlamayan 21 firmanın uyma taleplerinin reddine ve tasfiyelerine, 6'sının uyma döneminin bitmeme ettirilmesine, 8'inin ise istençli tasfiyeye yönlendirilmesine değişmeyen verildiğini duyurdu.
Söz konusu gelişmelerle Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi, temmuzda yüzdelik 2,70 ve ağustosta yüzdelik 5,68 yükselmesinin arkası esna eylülde yüzdelik 4,46 geriledi. Endeks böylece, üçüncü çeyreği yüzdelik 3,69 bedel hasılatıyla 1.406,39 puandan tamamladı. Dolar/TL ise 8,26-8,96 bandında seyrettiği üçüncü çeyreği eski çeyreğe nazaran yüzdelik 2,1 artışla 8,8902'den kapattı.
ABD'nin 10 salname tahrif faizleri üçüncü çeyreğe düşüşle başlamasının arkası esna ağustos ve ilkgüz aylarındaki yükselişi ile baştan 1,60 seviyelerini sınav ederken, Türkiye'de derinlemesine vadeli tahrif faizleri üçüncü çeyreği yüzdelik 18,5 düzeyinden kapattı. Altının ons fiyatı ise girdap ortak ilerleyiş izlediği üçüncü çeyreği eski çeyreğe nazaran yüzdelik 0,8'lik azalışla 1.757,10 dolardan tamamladı. Aynı süreçte habitat ortamında gr. altının fiyatı ise yüzdelik 1,3 artışla 502,2 liradan kapandı.
Salgında 5. dalavere endişelerinin Omicron varyantı ile yükseldiği senenin akıbet çeyreğinde Asya ve Avrupa'da küsurat olaylar karşısında nice vatan baskıcı tedbirlere baştan başvurdu. Yeni varyanta erinç aşıların etkinliğinin sorgulandığı bu süreçte, iktisadi belirsizliklerin çoğalması ile biçim bankalarının ortak müddet şimdi müzahir duruşu sürdüreceği beklentileri gündeme geldi. Buna mukabil enflasyondaki yükselişin beklenenden şimdi derinlemesine süreceğine bağlı görüşlerin ciddilik kazanmasıyla birtakım biçim bankalarının düzen bağı dünyalık politikalarına devir periyodunu hızlandırdığı, nice ülkede faizlerin artırıldığı görüldü.
Bu süreçte Amerika Merkez Bankası (Fed) Mart 2020'de devreye almış bulunduğu dünya malı alıntı programını kısıntı (tapering) periyodunu başlatırken, kasımda 15 bilyon dolar adına açıklamış bulunduğu azaltım hızını aralıkta 30 bilyon dolara yükseltti. Banka ayrıca, doğacak sene minimum 3 getiri artırımına gidileceği sinyalini verdi. Fed'in arkası esna İngiltere Merkez Bankası (BoE) da küsurat Omicron olayları ve sıkılaştırılan müstevli tedbirlerine mukabil enflasyondaki yükseliş karşısında Ağustos 2018'den beri evvel kere getiri artırımına gitti ve siyasa faizini şaşırtı ortak halde 15 temel benek artırarak yüzdelik 0,25'e çıkardı.
Bu devirde Avrupa Merkez Bankası (ECB) ise getiri oranlarında değişikliğe gitmezken, Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nın (PEPP) Mart 2022'de sona ereceğini konfirmasyon etti. Fed ve BoE'nin delice tutumunun bilakis güvercin ortak vakfe sergileyen ECB'nin değişmeyen metninde, Kovid-19 salgınıyla ait zararlı şoklara erinç icabında PEPP kapsamında açık dünya malı alımlarına baştan başlanacağı mesajı verildi.
ECB'nin yanı esna Japonya Merkez Bankası (BoJ) da cansız dünyalık politikasına bitmeme ederek müstevli çağında devreye almış bulunduğu ıvır zıvır ve ılımlı ölçekli firmalara finansman desteğinin süresini 6 ay uzattı. Çin Merkez Bankası (PBoC) da Nisan 2020'den beri evvel kere getiri indirimine giderek, siyasa faizi adına temel tahsil edilen itibar getiri oranını 5 temel benek azalttı ve yüzdelik 3,80'e çekti. Banka bu süreçte, sektöre mecburi cevap adımı ile 1,2 trilyon Çin yuanı akışkanlık enjekte etti. Çin'de akıbet çeyrekte habitat şirketleri Evergrande ve Kaisa vadesi mevrut borçlarını ödeyemeyerek temerrüde düşerken, ayrışık sektörlerde namus borcu yöneltme endişeleri kayar piyasalarını baskıladı.
Yurt ortamında ise senenin akıbet çeyreğinde faziletkâr ürem ve az akan açığın önceliklendirildiği acemi tutum modeline geçirilirken, envestisman ve istihdamın desteklenmesi gibi getiri iskonto sürecine girildi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), eylüldeki 100 temel puanlık getiri indiriminin arkası esna akıbet çeyrekte siyasa faizini toplamda 400 temel benek şimdi düşürdü. Banka, akıbet toplantısında iare faktörlerin paha artışları üstünde oluşturduğu eğreti etkilerin anıştırma etmiş bulunduğu alanın kullanımının tamamlandığını, tahsil edilen kararların yansımalarının 2022'nin evvel çeyreğinde izlem edileceğini bildirdi. TCMB ayrıca, döviz kurlarında tanıdık gayrisıhhi paha oluşumları dolayısıyla 2014'ten sonraları evvel kere sektöre satış anlamında aracısız dahil etti ve ahir günlerde bu yönteme 4 kere şimdi başvurdu.
Kasım ayında yükselişi yüzdelik 42,6'yı bulan dolar/TL'nin ara ayında da fevk taraflı hareketine bitmeme ederek 18,3674 ile zirvesini görmesinin ardından, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ekonomiye bağlı heveslendirme ve acemi araçları duyurması ile düzeyde kaba azalma yaşandı. "Kur Korumalı TL Vadeli Mevduat" ürünü detaylarının muhtemelen olmasıyla dolar/TL 11,1234 seviyelerine denli gerilerken, böylecene saatler ortamında yüzdelik 40'a andıran azalma kaydetti.
Kurdaki akıntı karşısında, gece gündüz 14 gündüz süresince yükselen ve haftalık bazda 10 haftayı hasılatla kapatan Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksinde de oynaklık arttı. Bu kapsamda ekimde yüzdelik 8,22 ve kasımda yüzdelik 18,9 yükselen BIST 100 endeksi, aralıkta 2.406,89 puanla üstün dereceli seviyeyi görmesinin arkası esna kaba düşüşe geçti ve 3 muamelat gününde toplamda yüzdelik 21,7 bedel kaybetti. Borsadaki kaba azalma karşısında BIST 50 endeksindeki paylarda, açığa satışta "yukarı hamle kuralı" uygulanırken, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda (VİOP) döviz kontratlarında paha limiti değişikliğine gidildi.
Son çeyrekte yatırımcı sayısının rastgele güzeşte gündüz saklı yazı dünyalık piyasalarında da arttığı görülürken, teşrinisani ayında 69 bin doların dair çıkarak senenin zirvesini gören Bitcoin'in fiyatı aralıkta 43 bin doların dibine indi.
ABD'nin 10 salname tahrif faizleri akıbet çeyreğe yükselişle başlamasına mukabil aralıkta yüzdelik 1,34 seviyelerine denli gerilerken, bu zamanda Türkiye'de derinlemesine vadeli tahrif faizleri yüzdelik 24 sınırına denli yükseldi. Altının ons fiyatı ise teşrinievvel kökeninden 21 Aralık'a denli güzeşte müddette yüzdelik 1,8 bedel kaybederek 1.788 dolara geriledi. Yurt ortamında gr. altının fiyatı akıbet çeyrekte zamanı zirvesini 1.059 liraya taşırken, toplamda yüzdelik 44,7'lik bedel ateşçi ile 21 Aralık bakımından 726,9 müfret oldu.
