Azerbaycan'daki 8. Küresel Bakü Forumu'nun akıbet paneli Şuşa'da düzenlendi. Moderatörlüğünü 1992-2000 yılları ortada Dünya Bankası reis yardımcılığı vazifesinde mevcut İsmail Serageldin'in yaptığı panele, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Hikmet Çetin'in indinde Dünya Anıtlar Fonu emektar başkanı Bonnie Burnham, Dünya Miras Fonu emektar başkanı Francesco Bandarin, ISESCO emektar başkanı Abdulaziz Altwaijri katıldı.
Panelde mütekellim İhsanoğlu, Ermenilerin Azerbaycan'ın kültürel yapılarına uğrattığı tahribatın hars ve adamlık kini bulunduğunu belirterek, “Bir seneki hadiseyi kusursuz 1 yıl sonradan kıymetlendirmek aşırı hâlâ manalı oluyor. Füzuli'ye uçakla geldik. Orada biraz ay ilkin havaalanı yoktu. Fuzuli'den Şuşa'ya geldik. Muazzam topografyadan buraya geldik. Bir milletin kültürü onun yeryüzündeki yüzyıllar boyu bitmeme edecek vesikalarıdır, belgeleridir, bulgularıdır. Bunların korunması hem ulusal vazifedir o millete mensup olanların, hem de eksiksiz evren vatandaşlarının. Çünkü bu bire bir sürede ortak bir mirastır. Böyle bir tarihin zirvesinin içerisinde Ermeni ordularının 91 yılında buraları basması, tanklarla karışma edilmesi ve hâlâ sonradan soygunculuk ederek bunları yağmalaması, bir bölümü namevcut etmesi, bir tarafını taşıması bir nevi sömürgecilik. Emperyalist bir kalaba üzere akım ettiler” dedi.
Nizami Gencevi Uluslararası Merkezi'nin Bakü'de düzenlemiş bulunduğu toptan forumdan sonradan Şuşa'ya görüşme düzenlemesinin akilane aşama bulunduğunu tamlayan İhsanoğlu, “Burada derinti yapılması ve bize bu mevzuda müzakere hazırlamaya çağırma etmesi aşırı yerinde bir adımdır. Bence bu dünyanın dikkatini buraya çekecektir. Konuşmamda birtakım dini fikirlere arazi vereceğim. İnşallah onların çevresinde bir uzlaşma olur. Burası düşüncesince ulusal hükümetin yapacağı hizmetlerin indinde da, arsıulusal katkıların sağlanması olanak dahilinde olacaktır” ifadelerini kullandı.
“Kapsamlı bir barışa gerekseme var”
Paneldeki bir öteki konferansçı bulunan Hikmet Çetin ise işgalin aslında bu yana kusur bulunduğunu vurgulayarak, “Gönül isterdi ki, bunu evvel yeniden çözebilseydik. O devir dışişleri bakanıydım. Ermenistan'ı tek ayırt gözetmeden bağımsızlığını tanıdık. İlham Aliyev tarihe geçecek bir alplık kazandı. Bunu gerçekleştirmek bedava değil. Gerçekten aşırı üzüntülü. Burası zamanı bir yer. Muhteşem bir iklimi var, aşırı elleme bir yer. Keşke o tarihi, kültürel abideleri namevcut olmasaydı. Ben Azerbaycan'ın oldukça çelimsiz bir müddet zarfında bu yaraları saracağını ve buranın aşırı ehemmiyetli bir semt olacağına inanıyorum. Türk firmaları geldiğimiz yolu aşırı çelimsiz bir müddet zarfında yaptılar. Yeniden havaalanı mensur edildi. Azerbaycan'ın gönlünde Karabağ bir yaraydı. O da sonlanmış oldu niteleyerek düşünüyorum. Bundan sonradan Azerbaycan'ın eksiksiz kuvvetiyle diyalekt işbirliğine önderlik etmesi lazım. Kısa müddet zarfında bu ateşkesin kalımlı olması ve İlham Aliyev'in de dediği üzere şümullü bir barışa gerekseme var. Bu sulh devir zarfında eksiksiz semt yurtlarını kapsamalıdır. Bunlar düşüncesince de, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, İran ve Rusya. Böyle bir ortaklık eksiksiz devletlere kazanım sağlayacaktır, alana sulh gelecektir, buraya balans gelecektir. Türkiye de hâlâ ilkin bulunduğu üzere bu mevzuda değme muhtelif katkıyı yapacaktır. Bunun geleceğinin aşırı elleme olacağını inanıyorum” dedi.
Katılımcılar panelden sonradan şehri dolaşarak araştırmalarda bulundu. Ziyaretçiler Şuşa kentinde yenileme çalışmalarını ve karışma zamanında Ermenistan'ın Azerbaycanlıların izlerini hazfetmek düşüncesince yaptığı tahribata tanık oldu.
Kamil Nadirli
