Bosnia and Herzegovina
Müslüman Boşnakların ülkedeki öteki halklarla denk sayılması düşüncesince deneyimsizlik yıllarından itibaren uğraş fail Aliya İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek'i aralarında kırışmak neredeyse 1990'larda başlatmış yer aldığı saldırılarda da ülkesinin bağımsızlığını korumayı başardı.
Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin ilkokul çocuğundan birisi yerine 8 Ağustos 1925'te Bosanski Samac şehrinde doğdu. 3 yaşlarındayken ailesiyle Saraybosna'ya taşınan ve eğitimini burada bütünleyen İzetbegoviç, şimdi deneyimsizlik dönemlerinde Müslüman nüfusa müteveccih ayrımcılığa erinç çıkan esame ortada arazi aldı.
İkinci Dünya Savaşı bitmeme ederken Hırvatistan'daki faşist Ustaşa diyeti Bosna Hersek'i munzam ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti'ni (NDH) kurdu. Ülkedeki Müslümanlar "Hırvat" duyuru edilirken, Yahudi, Sırp ve Romanlar iri zulümlere verilen kaldı. Müslüman Boşnaklar ile diyetle ayrımsız fikirde sıfır Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı. Diğer yandan, "ırkçı" Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de çalışan yer aldığı alanlarda Müslümanları katletmeye başladı. Çetniklerin anne hedefi, Sırp sıfır kâffesi milletleri bu coğrafyadan ağız ağıza temizlemekti.
Aliya İzetbegoviç, emektar Yugoslavya Krallığı döneminde, anne maksadı ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal mevzularda bilinçlendirmek bulunan "Genç Müslümanlar" isminde oluşumun öne çıkan adları ortada arazi aldı. Bu hareket, Müslümanların ülkedeki öteki budunsal ve dini gruplarla denk hukuk elde etmesini amaçladığı gibi, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman evlerinin ve camilerin baştan yapımı düşüncesince çalışıyordu.
İlk dam cezasını 21 yaşlarında aldı
İkinci Dünya Savaşı'nın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal mevzularda Müslüman Boşnakların problemlerine hal olmadı. Aralarında Aliya İzetbegoviç'in de bulunmuş yer aldığı "Genç Müslümanlar" oluşumunun bazısı üyeleri, "din bilincinin uyandırılması" yönündeki faaliyetleri dolayısıyla 1946'da tutuklandı. 21 yaşındaki İzetbegoviç, 3 yıl dam cezası aldı.
Cezaevinden çıktıktan sonraları Ziraat Fakültesine kaydolan İzetbegoviç, 2 yıl sonraları ise Hukuk Fakültesine geçip buradan izinli oldu.
Halida ile 1949'da dünyaevine giren İzetbegoviç'in Leyla, Sabina ve Bakir adlarında üç evladı oldu.
Marksist-Leninist görüşlere ehil Josip Broz Tito liderliğindeki emektar Yugoslavya zamanında de insanoğlu hakları mücadelesini sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Preporod", "Takvim" ve "Glasnik" kabilinden ceride ve mecmualarda kimliğini yayma etmeden yazılar yazdı. İzetbegoviç yazılarını, evlatlarının başlangıç harflerinden oluşan "LSB" mahlası ile yayımladı.
İslam dünyasının zarfında bulunmuş yer aldığı durumla yakından ilgilenen Aliya İzetbegoviç, 1960'larda yazmaya başladığı "İslam Deklarasyonu" isminde eserini 1970'te yayımladı.
"Saraybosna Süreci" ve ikinci dam dönemi
Tito'nun 1980'de ölümüyle Yugoslavya'da başlangıç döndürücü ulusalcı söylemler baştan ortaya çıktı. O zamanlarda ukubet kanununa "ifade suçu" da eklendi. Aliya İzetbegoviç, yazdığı "Doğu ve Batı Arasında İslam" isminde yapıtı yayımlanmadan elden önce, 1983 senesinde beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı.
"Saraybosna Süreci" yerine isimlendirilen zamanı sorun başladı. Aliya İzetbegoviç ve öteki Müslüman aydınlar, tabir suçundan ve birleştirme teşekkül kurarak hasmane faaliyette bulunmaktan kabahatli bulundu. İzetbegoviç'in mahkumiyet kararı, "İslam Deklarasyonu" isminde kitabındaki ifadelerine dayandırıldı. İzetbegoviç, 14 yıl hapse mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdiği çağda de yazmayı sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Özgürlüğe Kaçışım - Zindandan Notlar: 1983-1988" isminde eserini burada kaleme aldı.
İzetbegoviç, 1988'de afla başıboş kaldı.
Demokratik Eylem Partisinin evvel umumi başkanı seçildi
Aliya İzetbegoviç, 1990'da kurulan ve bugün de Bosna Hersek'teki en iri Boşnak partisi konumundaki Demokratik Eylem Partisinin (SDA) evvel umumi başkanı seçildi. SDA, evvel birlikte tomar partili seçimde Bosna Hersek'te en birlikte tomar oyu alırken, Aliya İzetbegoviç de emektar Yugoslavya'daki 6 toplumcu cumhuriyetten birisi bulunan Bosna Hersek'in başkanı oldu.
Yugoslavya'nın dağılması ve Bosna'daki savaş
Yugoslavya, 1990'ların başlangıcında parçalanmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991'de Slovenya'da çatışmaları kışkırtılmış ederken, çelimsiz birlikte devir sonraları Hırvatistan'da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991'de Bosna Hersek'in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Yugoslavya'nın infisah sürecine girmesiyle Bosna Hersek'te de istiklal meselesi gündeme geldi. Daha sonraları Bosna'daki muharebede işlediği suçlardan müebbet hapse mahkum edilecek bulunan Sırp politikacı Radovan Karadzic, istiklal fikrine erinç çıkarken harp olması şeklinde ülkedeki Müslümanların bulunmayan olacağını savundu.
Tarihi "bağımsızlık" referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992'de yapıldı. Bosnalı Sırpların iri çoğunluğunun boykot etmiş yer aldığı referanduma katılanların yüzdelik 99,7'si ari Bosna Hersek düşüncesince "evet" dedi.
Referandumun peşi esna JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp gruplar, Bosna Hersek'in değişik şehirlerinde saldırılar başlattı. Aliya İzetbegoviç, kâffesi Bosnalıları bu saldırılara erinç koymaya çağırdı, istiklal yanlıları onun liderliğinde acıklı birlikte uğraş verdi.
Sırp paramiliter gruplar, avrat ve ayrıntılar engelleme sivillere müteveccih iri katliamlar yaptı. İnsanlar evlerinden sürüldü, hanımlara hücum edildi, İslam'a ve Müslümanlara müteallik ne var ise bulunmayan edildi, alma kamplarında sivillere bellek almaz işkenceler yapıldı.
Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara erinç savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla acıklı birlikte uğraş verdi.
Sırp güçleri çeşidinden 3,5 yıl abluka altında tutulan başşehir Saraybosna'nın beraberinde Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça kabilinden nice kentte iri katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Bağımsız Bosna Hersek'in evvel Cumhurbaşkanı oldu
Dayton Barış Anlaşması ile 1995'te sona aziz savaşın kayıpları birlikte tomar ağırbaşlı oldu. 200 bine andıran erkek yaşamını kaybederken, 1 milyondan dahası evini vazgeçme geçirmek mecburiyetinde kaldı.
Anlaşma ile Bosna Hersek dü entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi'ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan oluşacaktı.
Aliya İzetbegoviç, silahları sustursa da ülkeye komplike birlikte politik çatı getiren Dayton'a ilişkin, "Bu adaletli birlikte sulh değil fakat savaşın sürmesinden şimdi iyidir." ifadesini kullandı.
İzetbegoviç "bağımsız" Bosna Hersek'in evvel Cumhurbaşkanı ve şimdi sonraları dünkü politik yapıda Devlet Başkanlığı Konseyinin evvel başkanı oldu.
19 Ekim 2003'te ölüm etti
Sağlık sorunları dolayısıyla 2000'de Devlet Başkanlığı Konseyindeki görevinden istifa fail İzetbegoviç, partisinin 2001'deki kongresinde de umumi başkanlığa yavuklu olamayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına arsıulusal arenada tanınan, ari ve hükümran birlikte mutluluk bırakan Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003'te başşehir Saraybosna'da yaşamını kaybetti.
Vefatından ilkin Aliya İzetbegoviç'in sonuç görüştüğü mutluluk adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine değişik ülkelerden 150 binden birlikte tomar ferdin katılmış yer aldığı Boşnak lider, vefatından ilkin "şehitlerin ortada mütevazi birlikte mezara defnedilmek istediğini" vasiyetname etmesi üzerinde Saraybosna'daki Kovaçi Şehitliği'ne gömüldü.
Fikir adamı kişiliğiyle de maruf Aliya İzetbegoviç, peşinde "Doğu ve Batı Arasında İslam", "İslam Deklarasyonu", "Özgürlüğe Kaçışım", "Tarihe Tanıklığım" ve "Köle Olmayacağız" kabilinden asar bıraktı.
