Kudüs
Tunus'ta 17 Aralık 2010'da süregelen kitlesel el gösterileri ülkeyi 20 yıldan etraflıca müddet yalçın yumrukla başöğretmen Zeynel Abidin Bin Ali rejimini devirmekle kalmadı, tamamı Arap coğrafyası düşüncesince görülmemiş müşterek sahife açtı.
Geçiş sürecinde yaşanmış bulunan tamamı zorluklara karşın zatî hak, özgürlükler ve demokratik alandaki kazanımlarını korumayı başaran Tunus, 2021'de sosyoekonomik hoşnutsuzluğun gölgesinde siyaseten darmaduman müşterek devre girdi.
Arap Baharı kapsamında el ayaklanmalarının yırtık verdiği gayrı devletler ise iç savaş, henüz otoriteli yönetimler ve kazançlı sıkıntılarla çabalamak mecburiyetinde kaldı.
Monarşilerdeki durum
Ürdün ve Fas kabil bölümsel temessül hakkı mevcut monarşiler bu süreçte icra ettikleri göreli anayasal reformlarla gıcırtı dalgasını yatıştırırken, ilkin Suudi Arabistan iktisap buyurmak üzere, yer yağı zengini uğur boncuğu erklik diyetleri vatandaşlarına toplumsal zenginlik yardımlarının musluklarını açarak bükülme dalgasının ülkelerine ulaşmasını engellemeye çalıştı.
Körfez'deki yer yağı zengini monarşiler, devrimlerin iktidara getirmiş bulunduğu yada koalisyon hükûmeti hükûmeti ortağı icra ettiği İhvan yanlısı hareketleri, millî asayiş tehdidi onama etti ve gönül rahatlığı devrimler düşüncesince dip ve değerli müşterek güç içerisine girdi.
Libya, Suriye, Yemen
Devrim dalgası Libya, Suriye ve Yemen'e vardığında alanı kuşatan yüklülük atmosferi yerini dinmeyen çağ ve gözyaşına bıraktı. Üç ülkede bükülme dalgası iç muharebeye evrilirken hastalık bulunduğu sertlik ve insanca kriz, yandaki devletlerin birlikte dünyayı da içten etkiledi.
Arap Baharı isminde süreçte semt başkentlerindeki ayaklanmalar ve yönetimlerin devrilmesi art arda ve aşırı endamsız müddette yaşandı.
Son zamanlarda Arap devletlerinde 2011 yılındaki ayaklanmalara benzeri taleplerle gerçekleşen kitlesel gösteriler, bu ülkelerdeki hükümetlerin sonunu getirmiştir ve bu yüzden Arap Baharı'nın "artçı gıcırtı dalgası" şekilde gösterildi.
Artçı gıcırtı dalgası Ürdün ve Sudan'a 2018; Cezayir, Irak ve Lübnan'a da 2019 senesinde ulaştı ve yönetimleri koltuklarından etti.
Tunus'ta süregelen ve nice semt ülkesine yayılan süreçle ait ehemmiyetli gelişmeler ise şöyle:
Tunus: 17 Aralık 2010
Tunus'ta Muhammed Buazizi angın müşterek gencin, gezgin satıcılık icra ettiği otomobiline el konulması ve yetkililerce uğramış bulunduğu biçimsiz işlem zımnında 17 Aralık 2010'da kendini yakmasının peşi esna Tunuslular, kitleler şeklinde sokağa döküldü.
Tunus'u 23 senedir yalçın yumrukla başöğretmen Bin Ali'nin 14 Ocak 2011'de benzeyen ailesini de yanına alarak ülkeden kaçmasıyla Arap Baharı'nda önce bükülme gerçekleşti.
Tunus, intikal sürecinde yaşamış bulunduğu sancılara karşın iktidarın seçimlerle ahir sahiplerine devredildiği müşterek düzene kavuştu. Arap Baharı'nın beşiği Tunus, asliye doğruluk ve özgürlükler yönünde halkına nice avantaj sunmasına karşın bükülme kazançlı beklentilerin peşinde kaldı.
Tunus'taki sonuç seçimleri ele geçiren Cumhurbaşkanı Kays Said, ülkedeki siyasete gönül rahatlığı kitlesel protestoları esbabımucibe göstererek 25 Temmuz'da namına yılgı yetkiler tanımlayan Anayasa'nın 80. maddesini yaşama geçirdiğini duyurdu. Said, bu adımıyla mMclisin çalışmalarını askıya aldı, milletvekillerinin dokunulmazlıklarını kaldırdı ve kendisini de başsavcı şekilde atadı. Said, ilerleyici günlerde orduda, efdal bürokraside, yerli yönetimlerde ve asayiş birimlerinde nice adı görevden alarak yerlerine yenilerini atadı.
Said, önce andan itibaren bahis konusu adımı "sürecin rehabilitasyonu" şekilde tanımlarken, ülkedeki bazısı kesimler bunu "anayasal vuruş girişimi" şekilde nitelendirdi.
Cumhurbaşkanı Said sonuç şekilde 13 Aralık'ta icra ettiği açıklamayla, parlamentonun müşterek sene mestur kalacağını, 17 Aralık 2022'de seçimlerin yapılacağını duyurdu. Said ayrıca, toy müşterek Anayasa ve seçme yasası hazırlanacağını, bunların da 25 Temmuz 2022'de referanduma götürüleceğini bildirdi.
Mısır: 25 Ocak 2011
Arap Baharı'nın ikinci durağı Mısır'da 25 Ocak 2011'de süregelen el hareketleri üç hafta kabil endamsız müddette 30 salname Hüsnü Mübarek iktidarının sonunu getirdi.
Adı katı aşırı yolsuzluğa bulaşıcı Mübarek, 11 Şubat 2011'de rolü artırmak mecburiyetinde kaldı.
Ancak şişman umutlarla süregelen bu süreç, müşterek salname sivil polis polis yönetimin peşi esna 3 Temmuz 2013'te ülkenin önce seçme Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'ye meydana getirilen askeri darbeyle sonuçlandı.
Darbe sürecinde katledilen yüzlerce Mısırlının birlikte aşırı sayıda tevkif ve ölüm cezası kararları alındı. Ordu, yöntem üstündeki tesirini artırarak muhaliflere gönül rahatlığı kısıtlayıcı müşterek kampanya yürüttü. Ekonomik şekilde derece derece fakirleşen Mısır, Arap Baharı döneminin peşi esna yıldırı eylemlerine de oyunluk oldu.
Yemen: 27 Ocak 2011
Yemen'i 1978'den itibaren başöğretmen Ali Abdullah Salih'e gönül rahatlığı 27 Ocak 2011'de süregelen el ayaklanması, Salih'in görevden çekilerek adına yardımcısı Abdurabbu Mansur Hadi'nin geçmesi ve peşi esna Hadi'nin 21 Şubat 2012'de yegâne yavuklu şekilde girmiş bulunduğu seçimlerde ülkenin toy Cumhurbaşkanı seçilmesiyle sonuçlandı.
Ancak bu tam asayiş boşluğu zımnında El Kaide kabil yıldırı örgütleri ülkede faaliyetleri düşüncesince meydan buldu. Yönetim boşluğundan faydalanan Husiler de başşehir Sana'ya ilerleyerek hükümete vuruş yaptı.
Suudi Arabistan'ın başını çekmiş bulunduğu askeri koalisyonun 26 Mart 2015'te Yemen'e askeri karışma sonucu ise ülkedeki iç harp düşüncesince intizar noktası oldu.
Ülkede bembeyaz su, besin ve afiyet kabil asliye hizmetlerin eksikliğinin defa açmış bulunduğu kolera, aşırı sayıda Yemenlinin yaşamına mülk oldu. Salgın hastalıklar, yerinden edilmiş milyonlarca insanoğlunun yaşamını zılgıt etmeye bitmeme ediyor.
Yemen'de kıtlık ve emraz zımnında yaşanmış bulunan dram, Birleşmiş Milletler kabilinden "dünyanın en şişman insanca felaketi" şekilde gösteriliyor.
Bahreyn: 14 Şubat 2011
Körfez devletleri ortada halkın çoğunluğu Şii bulunan fakat Sünni müşterek monarşiyle yönetilen Bahreyn'e 14 Şubat 2011'de vasıl dümen karşıtı ayaklanmalar, hükümetin kaba müdahalesiyle karşılaştı.
Protestoculara müteveccih alevli müdahaleler kararında ölü, çorlu sayısı ile tutuklamalar artarken gösterilere iştirak da fazlalaştı. Yönetim, gösterileri bastıramayınca Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) 14 Mart 2011'de Bahreyn'deki gösterilere kuma askeri güçle karışma sonucu aldı.
Suudi Arabistan'ın öncülüğündeki askeri karışma böylelikle gösteriler bastırılırken bu boyut gelişimleri yakından izleyen İran'ın tepkisine hastalık oldu.
Bahreyn Kralı Hamed bin İsa Al Halife, Mayıs 2012'de almış bulunduğu kararlarla Anayasa'da değişikler yaparak talepleri karşılamaya çalıştı. Ancak Bahreyn yönetiminin ülkedeki mukabil gruplara gönül rahatlığı baskısı bitmeme ediyor.
Libya: 17 Şubat 2011
Libya'da 42 sene süresince iktidarını koruyucu Muammer Kaddafi'ye gönül rahatlığı başlatılan gösterilere, yönetimin yanıtı kaba oldu. Gösterilerin 17 Şubat 2011'de silahlı mücadeleye ve sonra iç muharebeye evrilmesinin peşi esna 19 Mart 2011'de Fransa'nın başkenti Paris'te planlı toplantıyla "uluslararası müdahalenin" yolu açıldı.
Arap Baharı isminde sürecin hafızalarda iz bırakan en ehemmiyetli sahnelerinden bir tanesi de Kaddafi'nin 20 Ekim 2011'de Sirte'de öldürüldüğünü yayınlayan sahneler oldu.
Ülkedeki darmaduman boyut 7 Temmuz 2012'deki seçimlerle müşterek süreliğine aşılsa da ülkenin doğusundaki evlilik dışı silahlı güçlerin önderi Halife Hafter, dümen boşluğundan bilistifade arama etmiş bulunduğu sahası genişletmeye çalıştı.
Ülkedeki istikrarsızlığa hal düşüncesince başlatılan nice arsıulusal siyasal teşebbüs ve diyalog çabasının altını oyan Hafter, dünya dışından almış bulunduğu askeri, siyasal ve finansal destekle toplamış bulunduğu milislere Nisan 2019'da başkenti ele nakil buyruk vermesiyle yer yağı zengini ülkesini baştan sertlik sarmalına sürükledi.
Libya'nın BM nezdindeki yasal hükümeti, Türkiye ile Kasım 2019'da derya bitirme alanlarının sınırlandırılması, askeri ve asayiş teşrikimesai uyuşma muhtıraları imzaladı.
Türkiye'nin de desteği ile Libya hükümeti, 2020'nin önce yarısında, Hafter ve arsıulusal destekçilerini ülkenin batısından çıkarmayı başardı ve çatışmalara balans getirdi. Ülkedeki krizin yöntem eliyle çözülmesi düşüncesince diyalog çabaları Başbakan Abdulhamid Dibeybe liderliğinde müşterek hükümetin kurulmasıyla sonuçlandı.
Uluslararası aktörlerin de baskısıyla Libya, benzeyen vakitte cumhurbaşkanlığı seçimlerine derece derece ülkede silahtansa siyasetin aktifleştirileceği sürecin baştan başlatmak düşüncesince çalışıyor.
Suriye: 15 Mart 2011
Suriye'nin Dera şehrinde 15 Mart 2011'de süregelen barışçıl protestolar ahir süreçte Beşşar Esed diyetinin hunriz müdahalesiyle yerini senelerdir devam eden iç muharebeye bıraktı.
İç harpte şu anne denli şişman çoğunluğu perhiz ve diyete dayanaklık buyurmak sağlayan güçler kabilinden planlı saldırılarda iktisap buyurmak neredeyse yüzbinlerce sivil polis polis katledilirken, milyonlarca Suriyeli yerinden edilerek mülteci niteliğine düştü.
Uluslararası güçlerin askeri hesaplaşma sahası haline mevrut Suriye'de çatışmalar bitmeme ediyor. Suriye'de sonuçlanamayan savaş, semt ve yandaki devletler düşüncesince de dingildeklik unsuru şekilde öne çıkıyor.
