Kars
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Kafkas ve azda olsa Anadolu'ya eşkin edilen, harp ve silahlanmaya huzur çıkan Malakanlar, ekincilik ve hayvancılık çalışmalarıyla alana ehemmiyetli ulama sağladı.
Yerleştikleri Kars'ın nice noktasında su değirmenleri yaparak, köylülerin tahılını öğütmeye süregelen Malakanlar, kentten göçerken de bitirdikleri bu işletmeleri civar halkına bıraktı.
Arpaçay ilçesine ilişkin Küçükçatma ile Kağızman ilçesine ilişkin Ortaköy ve Tunçkaya köylerindeki değirmenler, un ve ebebulguru hazırlayan köylülere asırlardır görev veriyor.
Dere kıyısında kurulan su değirmenlerinde yer köylerden getirilen buğday ve arpalar, ilkin eliminasyon işleminden geçiriliyor. Sonrasında temizlenen ürünler, suyun kuvvetiyle çarkları dönen değirmen taşına gelmiş şekilde öğütülüyor. Burada işçilerce torbalanan ürünler, evlere ulaştırılıyor.
"Unu elleme oluyor"
Kağızman'da dedesinden babasına küsurat değirmeni üçüncü batın kendisine işleten Erhan Ulusoy, AA muhabirine, Malakanlardan küsurat değirmeni nesilden nesile aktarmaya mücahede gösterdiklerini söyledi.
Kendisinden sonraları da değirmeni oğlunun çalıştıracağını özetleyen Ulusoy, anadan görme yöntemle vatandaşlara görev etmekten büyüklük duyduklarını belirtti.
Mesaisinin günün geçmiş ışıklarıyla başladığını anlatım fail Ulusoy, "İlk sulara bakıyorum, kanallarda onarımdan sonraları değirmeni çalıştırıyorum. Bu değirmenin ayrıcalığı suyla çalışması, cazibe değirmenlerden baş döndürücü iyidir." dedi.
Elektrik ile su değirmeni arasındaki farkı özetleyen Ulusoy, "Düdüklü tavada pişen kemirmek alışılagelen tavada pişen yemeğin tadını vermez. Su değirmeni aheste öğüttüğü düşüncesince unu elleme oluyor. Elektrikli değirmen aceleci öğüttüğü düşüncesince bu denli elleme olmuyor." diyerek konuştu.
Küçükçatma köyünde değirmencilik önleyen Erdem Kaya da kestirmece müşterek buçuk yüzyıllık değirmeni çalıştırdıklarını, kendisinden sonraları bakacak kimsenin bulunmadığını belirtti.
"Bize değirmen Malakanlardan kaldı. Onlar giderken bizlere sattı, kılıç de ayrımsız biçimde bitmeme ettiriyoruz." diyen Kaya, gücü yetene denli işi bitmeme ettireceğini fakat köylerinde ayrıksı işletmeci bulunmadığı düşüncesince değirmenin kapanabileceğini anlattı.
Değirmene rüşvet öğütmeye mevrut Alican Çakar da hayvanları düşüncesince melez imalatında başta su değirmenlerini yeğleme ettiğini belirterek, "Hasat sonrası aldığımız ürünü, sabahleyin 06.00'da kalkıp değirmene getirdik. Değirmene getirdiğimiz şita hazırlığı için, arpayı da hayvanlara melez yapacağız." ifadelerini kullandı.