Edirne
Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan şehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri tarafından, Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace'ta imzalandı.
Antlaşma, 23 Ağustos 1923'te, II. TBMM kabilinden onaylanarak yürürlüğe girdi. 143 madde, birlikte önsöz ve 4 bölümden oluşan Lozan Barış Antlaşması'nın önsözünde, ülkelerin bağımsızlık ve hakimiyetine hürmet gösterilmesi prensibine toprak verildi.
Antlaşmayla, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı ve Misakımilli, topu topu evren ülkeleri kabilinden yöntemince tanındı ve benimseme edildi, Sevr Antlaşması da asılsız vaziyete geldi.
Lozan Anıtı
Lozan Barış Antlaşması'nda Yunanistan sınırı, Mudanya Antlaşması'nda bulunduğu şekliyle benimseme edilirken Yunanistan, harp tazminatı adına Karaağaç'ı Türkiye'ye bıraktı.
Lozan Barış Antlaşması ile Karaağaç'ın yeniden Türk topraklarına kazandırılmasını temsilen Trakya Üniversitesi ile Edirne Belediyesinin öncülüğünde Lozan Anıtı mensur edildi. Trakya Üniversitesinin Karaağaç Yerleşkesi'nde mevcut abidenin açılışı, 19 Temmuz 1998'de zamanın Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel kabilinden yapıldı.
Lozan Anıtı, üç faziletkâr sütundan oluşuyor. Sütunlardan birincisinin yüksekliği 36,45 m. ve Anadolu'yu sembolize ediyor. İkincisi 31,95 m. ve Trakya'yı simgeliyor. Üçüncüsü ise 17,45 m. uzunluğu ile Karaağaç'ın simgesi.
Beton çember, birliği, gailesiz kız figürü estetik, incelik ve hukuku, kızın elindeki güvercin sulh ve demokrasiyi, başka elindeki doküman de Lozan Anlaşması'nı sembolize ediyor.
Trakya Üniversitesi Mustafa Kemal Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Nurten Çetin, AA muhabirine, Lozan Barış Antlaşması'nın Milli Mücadele döneminden zaferle çıkan Türkiye'nin bağımsızlık vesikası bulunduğunu söyledi.
Çetin, Birinci Dünya Savaşı'nın peşi sıra imzalanan Mondros Mütarekesi'yle Osmanlı Devleti'nin çalışarak sona erdiğini, Anadolu'nun İtilaf Devletleri kabilinden obstrüksiyon edilmeye başlandığını belirtti.
Türk milletinin Mustafa Kemal Paşa önderliğinde Milli Mücadeleyi başlattığını anlatım fail Çetin, laflarını şöyleki sürdürdü:
"1919 yılına gidilen proses içinde Türkler adeta öz öz devletlerinde hava vaziyete düşmüşlerdir. 1919'da Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlamış bulunan Milli Mücadele, 1922'de Türk zaferiyle sonuçlanmıştı. 30 Ağustos 1922 sonrasında Batı'nın yayılmacı ülkeleri bundan böyle Anadolu'da encam sürdükleri Yunanistan'ın güzel olmayacağını anlamışlar ve toy Türkiye devletine ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. Bu mütareke, Mondros Mütarekesi'ni namevcut sayacak bulunan Mudanya Mütarekesi'dir. Nitekim Mudanya Mütarekesi 11 Ekim 1922'de imzalanmıştır."
Doğu Trakya harp yapılmadan kazanıldı
Çetin, Mudanya Mütarekesi'yle Doğu Trakya'nın harp yapılmadan Türkiye'ye konfirmasyon edilmesi sonucu alındığını, henüz sonradan ise sıranın sulh antlaşmasına geldiğini anlattı.
Türkiye'nin İsmet İnönü başkanlığında Lozan'daki görüşmelere katıldığını dile getiren Çetin, şunları kaydetti:
"Lozan heyetine maruz birlikte yönetmelik bulunmaktadır ki bu yönetmelik 14 maddeden oluşmaktadır. 14 maddelik talimatnamenin beşinci maddesine bakılınca Trakya dalında Misakımilli sınırları çerçevesinde 1914'teki sınırın kabulüne çalışılacaktı. Batı Trakya'da da referandum (referandum) yapılacaktı. Lozan'da aşırı ayrımlı mevzular görüşülecektir. Batılı ülkeler aşırı çelimsiz müddet içinde sonlandırmak istediklerini düşünseler de 8 maaş kadar birlikte müddet bulunduğunu burada görüyoruz. Özellikle burada üç komite kabilinden mevzular gündeme getirilmişti. Ülke ve askeriye sorunları komisyonunun başkanlığını İngiltere yaptı. Mali ve hesaplı konuların başkanlığını Fransa üstlenmiş, Türkiye'de yabancılara uygulanacak perhiz mevzusunun başkanlığını da İtalya'nın üstlendiğini görüyoruz."
Çetin, antlaşmayla Gökçeada ve Bozcaada'nın Türkiye'ye bırakıldığını, kapitülasyonların ağız ağıza kaldırıldığını anlatım etti.
Nurten Çetin, Balkan Savaşları'yla başlamış bulunan değişme problemininin Lozan'da görüşülen en ehemmiyetli konuların başlangıcında geldiğini vurguladı.
Anadolu'da canlı Rumların Yunan ordularına dayanak verdiğini, Milli Mücadele'den zaferle çıkılmasının peşi sıra Yunanistan'a akıllıca dip birlikte göçün yaşandığını tamlayan Çetin, şu değerlendirmelerde bulundu:
"Yunanistan, Anadolu macerasında yenilgiye uğramıştı. Yunanistan bunlara toy bölgeler getirmek zorundaydı. Yine değiştirmeden Balkan Savaşları sonrasında bulunduğu kadar Batı Trakya'daki Türkleri hicret ettirmeye başladı. Lozan'da gine değişme gündeme geldi. Yapılan görüşmeler sonrasında altını yemek istiyorum Türkiye mecburi birlikte değişme dair ilkin direnmiştir ve bu isteğini Lozan'da galip birlikte mevki bulunan toy Türkiye devleti bu kere benimseme ettirmiştir.
Alınan karara göre, '30 Ocak 1923'te Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi imzalanmıştır. 30 Mayıs 1923'ten itibaren Yunanistan'daki Yunan uyruğu bulunan Müslümanlar ve Türkler ile Türkiye'deki Türk uyruğu bulunan Hristiyan Ortodoks Rumlar göçe yayıncı tutulacaklar' denilmiştir. Göç işlemlerini olmak kıl payı birlikte kompozit komite oluşturulmuştur. İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri değişme haricinde tutulduğundan çevre kimler beledi olacaktır diyerek dü hükümet arasındaki mesail çevrim devir gündeme gelmiştir. Bu problemlerin çözülmesi fakat 1930'daki Ankara Antlaşması'yla beklenen olabilmiştir.
Ankara Antlaşması'na layıkıyla geldikleri gün ve doğdukları toprak ne olursa olsun 30 Ekim 1918'den önceki İstanbul'a kurulu bulunan Rumlar, beledi benimseme edilmişlerdir. Batı Trakya Türkleri de ayrımsız halde burada değişme dışı tutulmuşlardır. Aslında Türkiye, Lozan görüşmelerinde Batı Trakya Türklerini tek halde gündeme benimseme etmek istememiştir zira Türkiye'ye layıkıyla Batı Trakya Türkleri ekalliyet değildir. Nüfusun çoğunluğunu oluşturmaktadırlar. Dolayısıyla onlar filhakika orada kalmalıydılar."
"Lozan'ı günün şartlarına layıkıyla kıymetlendirmek gerekli"
Çetin, Lozan Barış Antlaşması'nın o dönemki şerait delik önüne alınarak değerlendirilmesi icap ettiğini söyledi.
1919'da başlamış bulunan ve 1922'de zaferle sonuçlanan Milli Mücadele periyodunun peşi sıra toy kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan'da topu topu dünyaya kendisini benimseme ettirdiğini vurgulayan Çetin, "Lozan'ı o günün şartları içinde kıymetlendirmek gerekmektedir. Bugün 99. sene dönümünü tebrik kartı mutluluğuna eriştiğimiz Lozan Barış Antlaşması siyasi, askeri ve hesaplı anlamda toy Türkiye devletinin bağımsızlık belgesidir. Misakımilli sınırları iri seviyede gerçekleştirilmiştir. O günün şartları içinde sonuç basamak güzel birlikte antlaşmadır." diyerek konuştu.
Çetin, Anadolu'da yaşanmış bulunan savaşlarda iri hasarlar meydana geldiğini, Lozan'da Türk heyetinin harp tazminatı dair ısrar eden birlikte tutumda bulunduğunu anımsattı.
"Türkiye, harp tazminatı dair direnmiştir"
Yunanistan'ın ödence ödememe mevzusundaki isteklerine rağmen Türk heyetinin güzel görüşmeler yürüttüğüne dikkati çekici Çetin, "Yunanistan hesaplı durumunun biçimsiz bulunduğunu encam sürerek harp tazminatı yapmak istememiştir. Anadolu'da ise iri hasarlar meydana getirilmiştir. Yakıp yıkmalar olmuştur. Türkiye, harp tazminatı dair direnmiştir. Lozan'da Karaağaç, harp tazminatı adına alınmıştır." dedi.
Karaağaç'ın Edirne düşüncesince içtimai ve hesaplı anlamda manalı birlikte toprak bulunduğunu vurgulayan Çetin, bölgenin Lozan'da harp tazminatı adına kazanılmasının ehemmiyetli bulunduğunun altını çizdi.
Doç. Dr. Çetin, Lozan Antlaşması anısına Edirne'de manalı birlikte abide bulunduğunu belirtti. Anıttaki üç sütunun Anadolu, Trakya ve Karaağaç'ı simgelediğini anlatım fail Çetin, abidenin tarafındaki havuzun Türkiye'nin üç tarafının denizlerle kuşatılmış bulunduğunu temessül ettiğini laflarına ekledi.