Bursa
Yunanistan'da korkusuzca taayyüş olanağı kalmayınca mübadele kapsamında Türkiye'ye dönen beniz binlerce eş Anadolu'nun ciharıyek yanına yerleştirildi.
Gemilerle eyyam devam eden kavi yolculuklar özne mübadiller, asırlarca yaşadıkları topraklardan yanlarına yalnızca taşıyabilecekleri denli şart alarak ayrıldı.
Yaklaşık birlikte çağ ilkin yaşanmış bulunan göçle anne vatana dönen mübadillerin katı bir çok çok ahit yaşamda olmasa da torunlarına aktardıkları anılarla o fasıl yaşananlar unutulmuyor.
Lozan Mübadelesi Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Arif umut İşler, AA muhabirine, babasının birlikte numara kuşaktan mübadil bulunduğunu ve o devirde Yunanistan'da adı Kayalar bulunan alanda doğduğunu söyledi.
Bir kadro müteşebbis adına vakfı 1999 senesinde kurduklarını tamlayan İşler, o devirde Selanik'te birlikte mübadil buluşması gerçekleştirerek çalışmalara başladıklarını dile getirdi.
İşler, icra ettikleri buluşmalarda halklar ortada birlikte sulh gereksinimi doğduğunu ayırt ettiklerinin altını çizerek, "Bunun hesabına vakfı düz yazı etmeye çalıştık. Normal birlikte enstitü denli çalışıyoruz. Yunanistan'a, 'ata toprakları' diyerek geziler yapıyoruz. Yunanistan'daki mübadil iskân yerlerinin elden hepsinin isimlerini, emektar isimlerini, toy isimlerini haritaya yerleştirdik. Bir mübadil, şayet dedesinin köyünü biliyorsa otomobiline atlayıp o köye denli gidebilir." diyerek konuştu.
"Üçüncü gömlek bizlere de bunun hikayesi kaldı"
1923 senesinde Lozan Barış Antlaşması'na ek adına meydana getirilen söz mucibince Türkiye-Yunanistan ortada gerçekleşen ilkin mahiyet mübadelesinin Midilli-Ayvalık ortada yapıldığını anımsatan İşler, şu şekilde konuştu:
"1924 sonuna denli elden hoppadak 600 bine DOĞRU insanoğlu Anadolu'ya getiriliyor. Anlaşmalı ve mecburi bulunduğu düşüncesince kimesne 'ben gitmiyorum' diyemiyor. Anadolu'nun rastgele hesabına mübadil yerleştirilmiş. Aileler bölünmüş. Anadolu'da dehşetli birlikte göç var. Yer değiştiriyorsunuz, mekan değiştiriyorsunuz. Dedem de buraya 26-27 yaşlarında gelmiş. Çok anlatım edilen birlikte sefine hikayesi var. Dedemin yeğeni vardı. O da 12-13 yaşlarındaymış gelirken. Benimle birlikte şart yapmıştı. O kayıtta, amcam Selanik'te yaşıyordu ve dedemi kastederek 'Bize torpido yaptı. Geminin güvertesinde geldik' diyor. Yani ambarda değil güvertede gelmeyi torpido adına değerlendiriyor."
Arif umut İşler, Yunanistan'dan mübadeleyle mevrut birlikte numara kuşağın 1924'te Anadolu'da arazi bulmaya ve yaşamaya çalıştığını, bu tam kayıplarının bulunduğunu anlattı.
Birinci kuşağın iri mücadelelerinin olduğuna yer veren İşler, şunları kaydetti:
"Çünkü düşünün ki nereden baksanız orada 300-400 senedir yaşıyorlardı bu insanlar. Ondan sonradan ikinci torunlar doğrusu babam en azından okuyabiliyor, birlikte şehirde bulunuyor, ortaöğretim bitiriyor, sonradan gidiyor, Gazi Eğitim Enstitüsünü bitiriyor, hoca oluyor. Onlar bundan sonradan görülmemiş birlikte avlu kuruyorlar. Onlar da bu işin baş döndürücü birlikte tomar farkında. Şimdi o tarihte kimesne kalkıp da 'sözlü zamanı yapayım, bizim babamız neler yaşadı' diyerek anlatmıyor. Birinci gömlek tutunmaya çalıştı. İkinci gömlek uğraş etti, hayatı kurtardı. Üçüncü gömlek bizlere de bunun hikayesi kaldı."
- "Orada dayanmak düşüncesince uğraş etmişler"
Bursa Lozan Mübadeleleri Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Ali Korkut da üçüncü kuşaktan mübadil torunu bulunduğunu tabir etti.
Söz konusu devirde ailesinin kavi sefine yolculuğu geçirdiğini özetleyen Korkut, "Bir amcam vardı, birlikte numara kuşaktan mübadil, dü sene ilkin ölüm etti. O Selanik'te limanda kestirmece birlikte ay beklediklerini, orada elbette hastalıklar, salgınların bulunduğunu ve kişilerin öldüğü anlatırdı. O tarihteki emektar gemilerle, ağırlık gemileriyle yolculuklar yapmışlar. Gemi fırtınaya tutulunca afsun edenler, namazlar getirenler olmuş. Hepsi bundan sonradan ölüyoruz diyerek korkmaya başlamışlar. Buraya geldiklerinde de Yunanlardan kalan, evlere yerleştirmişler. Orada dayanmak düşüncesince mücadeleler etmişler." ifadelerini kullandı.
Korkut, doğdukları toprakları görüşme etmelerine müsaade verilmemiş birlikte numara gömlek mübadillerin ülke hasretiyle dünyadan göçüp gittiğine değindi.
Mübadillerin torunlarının, atalarının vasiyeti adına o toprakları görüşme ettiğini aktaran Korkut, laflarını şu şekilde tamamladı:
"Oradaki halklarla kaynaştık. Buradan göç edenler de ayrımsız acıları yaşamışlar. Sadece bizimkiler değil. Dernek adına ahacık bu çalışmalarımızı yapıyoruz. Güzel ilişkilerimiz var. Çok sıcak, içtenlikli dostluklarımız var. Onlar bizlere geliyorlar. Biz gidiyoruz. Kültürel icraat yapıyoruz. Dedelerimizden, ninelerimizden mevrut kültürü burada yaşatmaya çalışıyoruz. Bulgaristan'da yaşananları gözümüzün önüne getirirsek Lozan Antlaşması'nın olmadığında neler olacağını buradan görebiliyoruz. Orada kalsalardı şu anda Avrupa'da canlı azınlıkların yaşamış bulunduğu sıkıntıları onlar da çekeceklerdi. Belki onlar o tarihte göç ederek üzüldüler lakin buraya gelmeleri bence baş döndürücü henüz akıllıcasına oldu. Mustafa Kemal Atatürk, Lozan Antlaşması'nı yaparak öz neslini, ırkını, Müslümanları oradan buraya getirmekle baş döndürücü akıllıcasına birlikte değişmeyen verdi diyerek düşünüyorum."