İstanbul
İstanbul'da evvel güneş saati Fatih Sultan Mehmet kabilinden Türk astronom, riyaziyeci ve lisan bilimci Ali Kuşçu'ya yaptırıldı. Ali Kuşçu kabilinden Fatih Camii’nin minare kaidesine meydana getirilen saat, İstanbul’daki Osmanlı dönemindeki en emektar güneş saatlerinden olmasıyla öne çıkıyor.
Ali Kuşçu'nun Fatih Camii'ne icra ettiği güneş saatiyle devir ve salat vakitleri, milin gölgesinin düşmüş olduğu manaya gereğince senelerce belirlendi.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Bilim Tarihi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kaçar, AA muhabirine icra ettiği açıklamada, kişilerin evvel çağlardan itibaren tarihi yoklamak düşüncesince muhtelif vesait geliştirdiğini söyledi.
Bunlardan en etraflıca devamlı kullanılan, en tatbik ve en akilane kararı sağlayan devir belirlenme cihazının güneş saati bulunduğunu tamlayan Kaçar, "Eski Mısır'dan, emektar Babil'den ve kadim uygarlıklardan itibaren insanoğlu güneşin röfle boyunu hesaplayarak tarihi ölçmüşlerdir. Bu hâlâ sonraları İslam medeniyetinde, peşi sıra Osmanlılarda, Türkiye Cumhuriyeti kuruluşuna genişliğinde kullanılmıştır." sanarak konuştu.
Prof. Dr. Kaçar, çağdaş çağda bundan sonraları güneş saatlerine gerekseme kalmadığını anlatarak, şu halde bitmeme etti:
"Güneş saatleri asıl tarihi ölçen devir takdir araçlarıdır. İstanbul'un fethinden sonraları Fatih Sultan Mehmet Han burada indinde cami mensur ettirdi. Bu caminin inşaatı tamamlandığında İstanbul'da İslam aleminin en iri riyaziyeci ve astronomlarından birisi bulunan Ali Kuşçu İstanbul'daydı. Çünkü Fatih Sultan Mehmet onu İstanbul'a çağırma etti. Kendisi ve ailesiyle baş başa İstanbul'a geldiklerinde İstanbul'da acemi indinde bilgi merkezi, acemi indinde firez merkezi oluşuk oldu. Bu camideki güneş saati rahmetlik Prof. Dr. A. Süheyl Ünver Hoca'nın tespitlerine gereğince Ali Kuşçu kabilinden 1473 senesinde hudayinabit yapılmıştır. Tabii ki bu gördüğümüz haliyle değil, bu cami depremler ve hâlâ sonraları muhtelif tahribatlar yüzünden Sultan III. Mustafa vaktiyle ağız ağıza Mimar Tahir Efendi kabilinden adeta baştan mensur edildi ve bugünkü vaziyetini almış oldu. Tabii o kâmil güneş saati kesinlikle indinde değiş geçirdi bilemiyoruz. Ancak sonuç restorasyonla Atilla Bir Hocam ile baş başa baştan meşgul bir duruma getirmiş olduk bu güneş saatini."
"Fatih Camii'ndeki güneş saati salat vakitlerini yakalamak düşüncesince yapılmıştır"
İslam devir ölçümünün asıl tarihi ölçtüğünü ve güneşin röfle uzunlamasına gereğince ayarlandığını vurgulayan Prof. Dr. Kaçar, Müslümanların haset 2 denktaş parçada, geceleyin ve çağ kendisine ölçtüğünü anlatım etti.
Kaçar, Fatih Camii'ndeki güneş saatinin kişilerin esas gereksinim duyan salat vakitlerini yakalamak düşüncesince yapıldığını vurgulayarak, ""Fatih Camii'nde 2 kıta güneş saati var. Büyük olanı gün boyu zamanları ölçerken, öteki önemsiz olanı ise ikindi vaktine artan tarihi ölçer. Bunlar düpedüz dünyanın çizi eğikliğiyle İstanbul'un Ekvator'dan birçok aşama yukarıda olduğuna değgin kendisine şekiller alıyor." ifadelerini kullandı.
Buradaki güneş saatinin etraflıca kenarının 2 m. 9 santimetre, endamsız kenarının ise 159 santim bulunduğunu tamlayan Kaçar, şunları kaydetti:
"Camideki güneş saati indinde sarp müselles şeklindedir ve içinde mevsimlere değgin üç kıta tropika çizgisi vardır. Birincisi şita dönencesi, ikincisi ekinoks, üçüncüsü ise yaz dönencesidir. Bu devir değiştikçe 23 Haziran ile 21 Aralık, 20 Eylül ile 20 Mart arasını ölçer. Bu saat ayrımsız sürede bizlere yönleri, devre ve mevsimleri de gösterir. İstanbul'da bulunduğumuz yerde, bu boylamda Fatih Camii duvarına güneşin gölgesinin evvel geldiği an ile sonuç geldiği anı bizlere gösterir."
"Türkiye genelinde 52 güneş saati bulunuyor"
İstanbul'da çoğu kez sultanlar camilerinde birer güneş saati bulunduğunu vurgulayan Prof. Dr. Kaçar, Türkiye genelinde 250 noktada toplamda 52 güneş saatinin bulunduğunu belirtti.
Kaçar, güneş saatlerinde bilgi ve dinin indinde arada bulunduğunu aktararak, şunları söyledi:
"Bilim dinin hizmetindedir. Vaktin belirlenmesi bu güneş saatleri yoluyla olur. Bunlar da toptan hendese hesaplamalarıyla gerçekleştirilir. İnsanlar güneş saatlerini sert bilincinde değiller. Şu anda tarihi yoklamak düşüncesince elimizde aşırı muhtelif vesait mevcut. Bu vesait en başlangıcında da bildiğimiz aşama dizi saatleri yahut da öteki saatler gelmektedir. Güneş saatleri bizim kültürümüzün indinde parçası ve burada hemen tarihi yoklamak değil ayrımsız sürede ağırbaşlı ve ilmî indinde çalışkanlık lakırtı konusudur. Bu da bizlere camilerimizde, meydanlarımızda yahut adsız sansız müzelerimizde bulunmaktadır. Bu güneş saatlerinin indinde halde ortaya çıkarılıp bunların kültürel elgün malı olarak, firez eserleri kendisine değerlendirmesi, korunması ve tanıtılması aşırı iri ehemmiyet sunma ediyor."
"Güneş saati, dört dörtlük akilane tarihi gösterir"
Prof. Dr. Kaçar, zamanımızda mekanik saatlerin kullanıldığını, fakat mekanik saatlerin salat vakitlerini ayarlamada kullanımının hazırlop olmadığını bu probleminin fakat elektronik saatlerin bulunmuş olması ile bundan sonraları sentetik kendisine kullanılabildiğini belirtti.
İnsanların güneş saatlerinin kullanarak asıl saatlerini ayarlayabileceğinin altını çizen Kaçar, "Ama kesinlikle çalıştığını aşina olmak durumundalar. Çünkü bu ayrımsız sürede evren saat dilimiyle de ilişkilidir. Zaman değiş dengesini kısaca devir denklemini de içerisine arttırma ettiğimizde rastgele devir güneş saati dört dörtlük akilane tarihi gösterir." sanarak konuştu.