İstanbul
Batı Anadolu'nun kırkyıllık geleneği deve güreşleri, gelişigüzel sene kasım-mart ayları ortada Çanakkale'den Balıkesir'e, İzmir'den Aydın'a, Muğla'dan Antalya'ya uzanan degaje birlikte coğrafyayı eş birlikte tutkuda birleştiriyor.
Deve güreşi sahasıyla isminde sanlı beldelerde şenlik havası estiren deve güreşleri, izleyenlere de nazirsiz birlikte kültürel birikim yaşatıyor.
Güreş meydanına çıkma devlerin bazısı nitelikleri taşıması gerekiyor. Yalnızca, "yoz" denilen yegâne hörgüçlü çekici develer ile "buhur" ismi sunulan koşa hörgüçlü koca develerin yavrusu bulunan ve "tülü" namına isimlendirilen koca develer, er meydanı düşüncesince "savran" ismi sunulan bakıcılar kabilinden hazırlanıyor.
Soya ait namına seçilen birlikte devenin meydana çıkması düşüncesince güreşçi kanından olması, tülü (melez deve) olması, dişleri, yaşı kabilinden nice ehemmiyetli ölçüt gösteriş oynuyor.
Becerileri denli süsleriyle de nazarıitibar çekiyorlar
Tülü develer, güreş evveliyat malikleri kabilinden itinayla hazırlanıyor. Meydandaki becerileri denli süsleriyle de nazarıitibar çekici devlere, aşırtma, ibik, boylu boslu geri bezgi ve boyunluk (muskalık) ismi sunulan tezyinat takılıyor, birlikte konuşma yapıtı kabilinden zahirî havutların (deve semeri) arkasına süslenmiş birlikte çaput üstünde yazılan adları asılıyor.
Kimi beldelerde tülü develer süslendikten sonraları güreş evveliyat bateri zurna eşliğinde sokaklarda dolaştırılıyor.
"Ayak", "orta", "başaltı" ve "baş" namına tanımlanan dört değişik epope ve kilogram kategorisine mucibince meydana getirilen güreşlerde develer, öteki güreşlerde bulunduğu kabilinden "pehlivan" namına adlandırılıyor.
Güreş meydanına çıkarken "cazgır" ismi sunulan sunucular kabilinden sesli duyuru edilen develerin alandan galip ayrılabilmesi düşüncesince rakibini kaçırtması, çaresizce bağırtması yahut yere yıkması gerekiyor.
Develerin birbirine dokunca vermemesi düşüncesince "urgancı" ismi sunulan eşhas de görünürde fariza yapıyor. Gerektiği devir urganları kullanan bu kişiler, develeri birbirinden uzaklaştırıyor. Ayrıca develerin birbirini ısırmaması düşüncesince de ağızları, dudak bağcılar kabilinden bağlanıyor.
Güreş meydanında 3 pare ılımlı yargıcı ve masa hakemi fariza yaparak, gerektiğinde hale engelleme ediyor.
Develerin savaşı esnasında ise yakınlarda şenlik havası esiyor. Deve sucuğunun pişirildiği iri mangallar kuruluyor, seyirciler güreşleri piknik masalarından heyecanla seyrediyor.
"İçgüdüleri baş döndürücü faziletkâr ve duygusaldırlar"
Güreşlere Aydın İnciliova'dan "Karabiber" isminde devesiyle eklenen kepçe operatörü Hakan Çetinkaya, deve güreşlerinin halk bilimsel demonstrasyon namına yapıldığını, bunu "develerin kavgası" namına nitelendirmenin akıllıca olmadığını, develerin, içgüdülü birlikte eylemle güreştiğini söyledi.
Yaz aylarında develeri ot ve olta ile beslediklerini, korunaklı damlarda baktıklarını özetleyen Çetinkaya, "Develer uğur boncuğu halde bizlere yahut başkalarına dokunca vermez. Kış aylarında develerin kızma dönemleri vardır. Ağızlarından çıkan köpük de kızdıklarına değgin belirtidir. Kuyruk vurup, dövünürler. Her hafta alışveriş günleri bu halk bilimsel demonstrasyon yapılır. Bunlarda rastgele birlikte menfaat, kazanç yoktur. Atalarımızın bizlere birlikte mirasıdır." niteleyerek konuştu.
Deve erkete işini istekle yaptığını dile getiren Çetinkaya, "Çoğu insanoğlu deveden korkar, yanına yaklaşamaz fakat tığ severiz, sarılırız, okşarız. Bu hayvanların içgüdüleri baş döndürücü faziletkâr ve duygusaldırlar. Kızgınlıkla birlikte akım yapmış olursanız size küser, bunu da tavırlarından anlarsınız." dedi.
"İnsan kedisini, köpeğini ne severse ego de devemi seviyorum"
Deve merakının babasından kalma bulunduğunu tabir fail Çetinkaya, "Babam 1992-1998 yılları ortada meydanlarda güreşçi develeri güreştirmiş. Babam merhum olunca ego güreştirmeye başladım. İnsan kedisini, köpeğini ne severse ego de devemi seviyorum, küçükken bu muhabbet bizlere aşılandı." dedi.
Bir devenin sayı farkı 7 yaşından sonraları güreştirildiğini, öğütücü diş dişlerini çıkartmadan, adına üşümesin niteleyerek giyim havutu vurulmadan güreştirilmediğini özetleyen Çetinkaya, gelişigüzel birlikte devenin besili güreşlerde bulunduğu kabilinden kendine saf güreş sitili olduğunu, bazısı develer kendini güreş dair geliştiremezken, bazısı develerin kabiliyetini sahibinin desteği ile geliştirdiğini söyledi.
Develere bulunan talebin yegâne kaynağının muhabbet bulunduğunu tabir fail Çetinkaya, laflarına şöyleki bitmeme etti:
"Sevmeyen birlikte insanı buraya getiremezsiniz. Hayvanseverler işin içre olmadıkları düşüncesince bilmiyorlar. Bu güreşlerde hayvanların birbirine dokunca vermemesi düşüncesince lazım topu topu tedbirler alınıyor. Saha görevlilerimiz develerin birbirini ısırmaması, sahada engelleme kılmak düşüncesince amade bekliyor. Develeri tığ ancak güreştirmiyoruz. Şimdi develeri salalım, gine gürültü ederler. Biz hazırlık almazsak henüz biçimsiz şeyler olabilir. Biz topu topu tedbirleri alarak güreştiriyoruz. Güreşmedikleri takdirde hırçınlıklarının önüne geçip, zapt edemezsiniz, insanoğlu gücü yetmez."
Devesini ailenin birlikte ferdi kabilinden gördüğünü dile getiren Çetinkaya, "İnsan ne birlikte köpeğe evinde bakıyorsa, tığ de develerimize zemini halı ciltli damlarda elimizden geldiği denli iyi bakıyoruz. Canım sıkılmış bulunduğu devir devemin yanına gider, onunla dertleşip konuşurum." niteleyerek laflarını tamamladı.